Beginpagina van Plantaardigheden.nl
Actuele toepassingen van planten
© Wolverlei Tekst en Beeld –  Martin Stevens
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Plantenfoto's

   

A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

   
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt
28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 1 capitel 50, bladzijde 93-95 (in werkelijkheid 92-94)  Zie volgende pagina »

Van Bingelcruyt.   Cap. l.

Tgheslacht

Bingelcruyt es tweederhande/ tam ende wildt/ ende elck van huer beyden es wederom tweederleye: Deene dat manneken ende dander dat wijfken/ alleen in tsaet onderscheyden.

Tfatsoen

 

 

[94]   1   Tam Binghelcruyt manneken heeft teere steelkens/ met veel knoopen/ en aenwassende zijde tacxkens/ daer aen wassen swertgruene/ lanckachtighe bladeren/ den bladeren van Glascruyt schier ghelijck/ uut die knoopkens wassende/ tusschen den welcken ende den steelkens uut den selven knoopkens voortcomen cleyne ronde ghehayrde bollekens/ twee vast by een/ op een steelken/ in elck een ront cleyn sadeken ligghende. Die wortel es teer en veeselachtich.

 

2   Dat wijfken es den manneken van stelen/ bladeren/ en wasse ghelijck/ alleen van sade en bloemen onghelijck/ want zijn bloemen ende saet wassen veel meer by een tsamen ghelijck een lanck cleyn druyfken ghedronghen/ dat ierst wit bloeysel voortbringht/ ende daer naer saet dat meest rijst eer dat rijp es.

 

3,4   Dat Wildt Binghelcruyt es den Tammen wat ghelijck/ maer zijn stelen zijn teerder/ dunner ende niet over een spanne hooch wassende/ sonder eenighe zijde tacxkens. Die bladeren zijn meerder en grooter/ wijer van een wassende. Tsaet van dat manneken es den sade van den Tammen manneken ghelijck/ ende tsaet van den wijfken es den sade van den tammen wijfken ghelijck. Die wortel es veeselachtich ghelijck aen die tamme Bingelcruyden.

 

[95]   5   Noch wordt een ander cruyt ghevonden/ Springcruyt ghenaempt/ dat oock onder tgheslacht van den Binghelcruyden ghestelt wordt/ dat teere ronde en gheknoopte stelen heeft/ met veele aenwassende zijde tacxkens ende breetachtighe bladeren/ den Binghelcruyden van stelen en bladeren ghelijckende/ maer veel hoogher en meerder. Die bloemen zijn geel aen een cleyn steelken hanghende/ voor breet en hol/ achter smal en ghelijck een stertken omghecromt / den bloemen van Riddersporen van fatsoene ghelijckende/ naer die welcke cleyne ronde langhe hauwkens volghen/ die als zy rijp worden van selfs of als zy aengheruert worden/ open springhen.

Plaetse

Die tamme Binghelcruyden wassen in die wijngaerden ende in die Moeshoven/ die Wilde in bosschen en by den haghen/ dat Springcruyt/ in diepe en vochtighe dalen. Ende waer zy eens ghesayet oft gheplant worden/ daer comen zy alle iaren van huer selfs gheresen saet weder om voort.

Tijt

Sy bloeyen in Braeckmaent ende van daeren voort allen den zoomer.

Naem

1,2   Dat Tam wordt in Griecx gheheeten Linosostis/ en van sommighen Parthemon, en Hermubotamom. In Latijn ende in die Apoteke Mercurialis. In Hoochduytsch Zamen bengelkraut/ Kuwurtz en Mercurius kraut. In Neerduytsch Tam Bingelcruyt en Mercuriael. In Franchois Mercuriale. Ende van desen dat met den ronde sade es/ wordt gheheeten Mas Mennlijn/ Manneken en Masle: Dat ander Faemina/ Weiblin/ Wijfken en femelle/ en tselve wordt oock in wilt Bingelcruyt ghehouwen.

3,4   Dat wildt Bingelcruydt heet in Griecx Cynocrambre, Cynia, oft Lynozostis agria. In Latijn Canina brassica, en Mercurialis sylvestris. In Hoochduytsch waldt Bengelkraut/ en Hundzkol. In onser talen wildt Bingelcruyt en wilden Mercuriael. In Franchois Choulde chien.

Dat Springcruyt es by den ouders niet bekent/ ende daerom en hevet ghenen naem in Griecx noch in Latijn. In Hoochduytsch heetet Springkraut. In onser talen Springcruyt ende Cruydeken en ruert my niet/ ende daer naer van sommighen hedendaechs/ Noli met tangere.

Natuere

Bingelcruyden zijn werm en drooch (als Averrois schrijft) in den iersten graet.

Cracht en werckinghe

A   Bingelcruyden in water ghesoden ende ghedroncken/ maken camerganck/ purgeren ende iaghen af die coude fluymen/ ende die heete geele cholerijcke vochticheden. Dijsghelijck oock dat water dat inder watersuchtighen lichaem vergaert es.

B   Ende tot den selven machmen oock die Binghelcruyden in spijse/ oft pottagie ghebruycken/ en sullen ghelijck werck doen/ maer niet zoo sterckelijck.

C   Die selve cruyden met boter oft eenich ruet ghestooten ende in tfundament ghesteken verwecken tot camerganck.