Naem
[130] Ruyte heet in Griecx Peganon/ in Latijn Ruta/ ende bij Apuleium Eriphion. Die Tamme Ruyte heet Peganon cepenton in Griecx. In Latijn Ruta hortensis. In die Apoteke Rutha. In Hoochduytsch Zam Rauten en wein Rauten. In onser tale Wijn Ruyte. In Franchois Rue/ ou Rue de iardin.
Dat Wildt gheslacht heet in Griecx Peganon Agrion. In Latijn Ruta sylvestris/ van sommighen Molij en Harmala/ ende oock tot sommige plaetsen als Apuleius scrijft Viperalis. In die Apoteke Harmel. In Hoochduytsch Wald Rauten. In Franchois Rue saulvage.
Natuere
Ruyte es werm ende drooch tot in den derden graedt/ ende die in dwildt sonderlinghe op die gheberchten wast es veel stercker dan die in die hoven gheplant wordt.
Cracht en werckinghe
A Die bladeren van Wijnruyte alleen oft in water ghesoden ende ghedroncken lossen die urine en doen water maken/ zy brenghen ende verwecken den vrouwen huer natuerlijcke cranckheyt/ ende stoppen den loop des buycx.
B Die bladeren van Ruyte in spijse alleen gheten oft met okernoten ende drooghe vijghen ghestooten ende inghenomen/ sijn goet tseghen alle quade lochten/ ende tseghen die pestilentie ende alle fenijn/ ende tseghen die beten van slanghen en nateren.
C Die selve bladeren ghestooten en gheten oft met wijn ghedroncken sijn goet den ghenen die van den fenijnnighen campernolien en fungen behindert ende sieck sijn.
D Tsap van Ruyte es oock goet tseghen die selve ghebreken ende tseghen die beet ende steeck van scorpioenen/ bien/ wespen/ horsselen/ en dulle verwoede honden alsmen dat met wijn in neempt/ ende die ghestooten bladeren met huenich ende sout vermenght op die wonde leyt.
E Die met tsap van Ruyte bestreken wordt/ oft die Ruyte nuchter eedt zal dijen dach als Plinius scrijft/ van alle fenijn bewaert ende van alle fenijnnich ghedierte bevrijt sijn/ alzoo dat hem gheen fenijn oft fenijnnich ghedierte en zal moghen letten.
F Tselve sap van Wijnruyte met wijn ghedroncken suyvert die vrouwen naer dat zy van kinde verleecht sijn en iaecht af die secondine ende doode vruchten ende die onnatuerelijcke drachten.
G Wijnruyte gheduerlijck in spijse oft anders inghenomen verdroocht die natuere ende dat mannelijck saet/ ende dat soch in der sueghende vrouwen borsten.
H Ruyte met Dille ghesoden en ghedroncken versuet dat crimpsel ende weedom der dermen/ ende es goet tseghen die pijne der borsten en der syden/ corticheyt van adem/ hoest/ verstoptheyt der longhene/ weedom in die hope datmen sciatica heet/ en tseghen die coude huyverachtighe cortsen.
I Ruyte ghesoden met goeden wijn op die helft/ es seer goet ghedroncken den ghenen die water laden.
K Ruyte versch oft ghesouten/ oft anders in eenighe spijse ghegheten maeckt claer ooghen ende scerpt het tghesichte seer. Tselve doet oock tsap van Ruyte met huenich oft met Fenkel sap oft alleene/ aen die ooghen ghestreken. Die bladeren van Ruyte met gersten meel vermenght doen oock die pijne der ooghen vergaen alsmense daer op leyt.
L Tsap van Ruyte in schellen van Granaetappelen ghewermt/ ende in die ooren ghedaen/ es goet tseghen die pijne ende weedom der ooren. Tselve sap met olie van Roosen oft olie van Lauren en huenich vermenght/ gheneest die dooficheyt ende dat tuyten van den ooren alsment dicwils werm in die ooren druypt.
M Die bladeren van Ruyte met olie van Roosen ende azijn ghestooten/ sijn goet gheleyt op die pijne ende wedom des hoofts. |