Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2 Bloemen, welrieckende cruyden, saden, ende dyer ghelijcken Planten Alfabetisch

Deel 3

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 2 capitel 1, bladzijde 183-184   Zie volgende pagina »

Van Violetten.   Cap. i.

Tgheslacht oft ondersceet

[183]   Violetten sijn tweederleye van gheslachte/ Tam ende Wildt. Die Tamme sijn schoon bruyn peersch van coluere ende van ruecke seer liefelijck. Die Wilde sijn sonder rueck ende bleeck.

Tfatsoen

 

1   Der Tamme ende welrieckende Violetten cruyt/ cruypt lancx der aerden ghelijck Eerdtbesien cruyt tot veel plaetsen daer aen hakende/ ende heeft rondachtighe bruyn gruene bladeren den bladeren van Veyl ghelijck maer minder/ ronder/ ende teerder tusschen de welcke voortcomen schoone liefelijcke bruyn peersche Violetten/ elck bloemken op een besonder cleyn dun teer steelken wassende/ ende in vijf bladerkens ghesneden/ van den welcken dat middelste ende onderste met geel in dmiddel besprenght es. Naer dese bloemkens wassen daer ronde bollekens of huyskens/ vol saets/ die als zy rijp sijn in drijen onsluyten. Die wortel es teer ende veeselachtich.

Van desen welrieckende Violetten wordt een ander gheslacht in sommighe hoven gevonden/ dat bloemkens van veele bladeren ende seer dobbel voortbringht. Item noch een derde dyens bloemkens heel sneewit sijn dat seer selden ghevonden wordt/ anders den schoonen peerschen Violetten van bladeren/ wasse/ ende in alle manieren ghelijck.

2   Dat wildt gheslacht es den Tammen ghelijck/ maer die bladeren sijn veel minder. Die bloemen somtijts meerder/ veel bleecker/ somtijts bynaer wit ende sonder rueck .

Plaetse

Die Tamme welrieckende Violetten wassen onder die haghen ende aen die canten van den coren velden/ op goeden vetten grondt/ ende worden in die hoven gheplant. Die wilde sonder rueck wassen op die canten van maghere dorre velden.

 

Tijt

[184]   Die welrieckende Violetten bloeyen in Meerte. Die Wilde oock in die Meerte ende in Aprill/ somtijts oock spader.

Naem

Die schoone liefelijcke Violetten worden in Griecx gheheeten Ion Porphyroun/ in Latijn Viola nigra, en Viola purpurea. In die Apoteke Viola. In Hoochduytsch blauw Veiel/ of Mertzen violen. In Franchois Violette des mars. Dat cruyt van den Violetten wordt gheheeten in die Apoteke Violaria ende Mater violarum.

Oirsaecke zijns Naems

Violetten als Constantinus die keyser scrijft/ hebben hueren naem in Griecx Ion/ naer die Joncfrouw Io/ die welcke Jupiter bevrucht hebbende verandert heeft in een coe/ om dat Juno sijn huysvrouwe niet ghewaer worden en soude dat hy huer beminde/ tot wyens eere ende voetsel dat eerdtrijck duer tghebet van Jupiter die Violetten voort ghebracht heeft/ die Jupiter naer den naem van sijn beminde Io/ in Griecx Ion ghenaempt heeft/ daer naer zy oock in Latijn als sommighe scrijven Violae quasi vitulae gheheeten worden. Nicander scrijft dat den naem Ion den Violetten ghegheven es naer die Nymphen van Ionien/ die alder ierst Jupiter die Violetten ghegheven ende ghetoont hebben.

Natuere

Violetten sijn cout in den iersten graedt/ ende vochtich tot in den tweeden.

Cracht en werckinghe

A   Violetten in water ghesoden ende ghedroncken sijn goet tseghen die heete cortsen ende tseghen alle verhittinghen van der levere ende van alle inwendighe leden/ ende iaghen af duer den camerganck die heete geele cholerijcke vochticheden. Tselve doen oock/ dat sap/ syrope ende conserve van Violetten.

B   Syrope van Violetten/ es goet tseghen verhitte longhene ende borste/ ende es goet in dat Pleuris is en tseghen den hoest ghebruyckt/ ende tseghen die cortse sonderlinge van den kinderen.

C   Die selve Syrope gheneest alle verhittinghen ende rouwicheden van der keelen alsmense dicwils in den mont neempt. Tselve doen oock dat suycker/ conserve ende tsap van Violetten.

D   Tgeel dat middel in die bloemkens wast in water ghesoden es goets tseghen die squinantie ende ghezwel van der keelen daer mede ghegorgelt/ ende tseghen die vallende sieckte van de ionghen kinderen ghedroncken.

E   Violetten ghestooten ende alleen oft met olie vermenght op thooft gheleyt leschen ende nemen af/ die hitte ende versueten die pijne des hoofts/ ende verwecken tot slapen/ ende maken die hersenen vochtich/ ende midts dyen sijn goet tseghen die verdrooginghe van den herssenen/ melancolie/ swaericheyt ende diepe ghepeysen.

F   Violetten ghestooten ende met meel van gersten mout ghemenght/ sijn goet gheleyt op alle heete gheswellen ende apostumatien/ ende ghenesen die verhittinghe ende pijne der ooghen/ ende die heete sweeringhen ende swellinghen/ ende dat uutgaen des eersderms.

G   Tsaet van Violetten met wijn oft water gedroncken es goet tseghen die steeck van den Scorpioenen.

H   Tcruyt van den Violetten es goet ghebruyckt tseghen die heete cortsen/ ende verhittinghen van der levere/ ende verweckt den camerganck.

I    Die wilde Violetten sijn den welrieckende van crachten wat ghelijck maer veel onsterckelijker/ ende daer om oock in der medecynen niet oorboorlijck.