Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2 Bloemen, welrieckende cruyden, saden, ende dyer ghelijcken Planten Alfabetisch

Deel 3

Deel 4

Deel 5

Deel 6

• Cruijdeboeck deel 2 capitel 34 Bladzijde 232

Tgheslacht

Lisch over zee is tweederleye van geslachte. Dierste draecht schoone blauw peersche bloemen/ tweede heeft heel witte bloemen.   

• Cruijdeboeck deel 2 capitel 34 Bladzijde 233

Tfatsoen

Iris germanica - Blauwe lis

Iris, Iris Germanica, Lisch over zee 1644 Vlaams: Lisch over Zee (Blauw oft Groot) 1616 Latijn: Iris 1554/1557: Flambe, Gilgen (blauw), Iris, Lisch over zee, Schwertel (blauw), Schwertel (Himmel-), Violwurtz, Violwurtz (blauw)

[233]  1   Dat ierste gheslacht van Lisch over zee heeft groote lange bladeren/ ghelijck een lemmet van een over beyde syden snijdende sweert/ schier ghefatsoeneert/ tusschen den welcken voortcomen ronde effene cale stelen/ twee voeten oft meer hooch/ daer op langhe knoppen voortcomen/ die als zy open gaen voortbringhen schoone welrieckende bloemen van veelderhande vervwen/ maer meestendeel purpurblauw/ ende in sesse bladeren ghedeylt/ van den welcken die ierste drije nederwaerts omghebooghen hanghen/ van coluer/ buyten gruen geel ende licht blauw duer een vermenght met heelen bruynen peerschen aderkens overtoogen/ en binnen aen punct saet purpurbruyn met witte streepkens verciert daer ten middel een breede geele hayrachtighe streepe duercomt. Die andere drije/ staen opwaert tseghen een ghebooghen schoon licht blauw tot wit ende geel treckende. Die wortelen sijn dick/ lanck/ knoopachtich met veel aenhanghende faselinghen.

Iris 'Florentina' - Florentijnse lis

Iris Florentina (wortel: Ireos), wit Lisch 1644 Vlaams: Lisch (Wit) 1616 Latijn: Iris altera icon 1554/1557: Flambe blanche, Ireos, Iris florentina, Lisch (wit), Schwertel (weisz), Violwurtz (weisz), Yreos

2   Dat ander gheslacht met den witten bloemen/ is den voorghescreven in alder manieren van bladeren/ stelen/ fatsoene van bloemen/ ende van wortelen ghelijck/ alleen die bloemen en sijn niet van veelderhande colueren/ maar sijn heel sneewit. Die wortel is oock wat mindere/ ende seer wel rieckende sonderlinghe als zy drooghe is.

Plaetse

Beyde dese gheslachten van Lisch/ worden hier te lande in die hoven gheplant.

• Cruijdeboeck deel 2 capitel 34 Bladzijde 234

Tijt

[234]   Die bloemen van dese Lischen comen in die Meye voort.

Naem

1   Dat ierste gheslacht wordt gheheeten in Griecx/ Latijn ende in die Apoteke Iris/ nu ter tijt van sommighen gheleerden Iris Germanica. In Hoochduytsch blauw Gilgen/ blauw Schwertel/ Violwurtz/ blauw Violwurtz/ Himmel schwertel. In Neerduytsch Lisch over zee. In Franchois Flambe.

2   Dat ander gheslacht wordt nu ter tijt gheheeten Iris Florentina. In die Apoteke Ireos met welcken naem die wortele onder den ghemeynen man sonderlinghe die lakenbereyders bekent is/ die met dese wortele huer lakenen goeden rueck gheven. In Hoochduytsch heet dit Lisch/ Weisz vieilwurtz en Weisz schwertel. In Neerduytsch wit Lisch. In Franchois Flambees blanches.

Natuere

Lisch over zee is werm in den tweeden graedt ende drooghe tot in den derden.

Cracht ende werckinghe

A   Die wortelen van Lisch over zee onderhalf loot swaer met huenich water ghedroncken iaeghen af die galle ende die geele Colerijcke vochticheden/ ende gheneesen dat crimpsel van den buyck.

B   Die selve wortel met eeck/ dat is azijn/ oft met eeck ende water tsamen ghedroncken/ is goet den ghenen die van Scorpioenen/ oft van ander fenijnnighe ghedierten ghebeten sijn/ ende die pijne in die milte hebben/ oft eenich ledt vercrompen/ gespannen/ vercout oft verstijft hebben.

C   Die wortel van Lisch over zee met wijn ghesoden ende ghedroncken doet den vrouwen huer natuerlijcke cranckheyt wedercomen/ zy lost water ende doet den steen rijsen/ ende is seer goet den ghenen die dwater laden.

D   Die drooghe wortel van Lisch ghepoedert ende met huenich oft suycker gemenght/ ende dickwils in den mont ghenomen is seer goet tseghen die cortheyt van den adem/ ende tseghen den verouderden hoest/ zy suyvert die borst/ zy verdeylt ende doet sceyden die grove taye fluymen ende rijpt die grove vochticheden die borste ende longhene verladen.

E   Die wortel van Lisch over zee met Quee appelen oft olie van Roosen ghestooten is goet tseghen die pijne ende weedom des hofts daer op ghestreken.

F   Die selve wortel in den nuese ghesteken doet niesen/ treckt taye vochticheyt af ende suyvert dat hooft.

G   Met huenich vermenght/ ende met een pessus in die moeder gheset treckt die doode vruchten af/ ende doet der vrouwen huer natuerlijcke cranckheyt comen.

H   Die selve wortele is oock goet in die badinghen ende stovinghen der vrouwen ghebruyckt om die moeder te onsluytene ende die herdicheden te vermorwene.

I   Die wortel van Lisch over zee met die wortelen van wit Niescruyt ende tweemael zoo veel huenichs vermenght verdrijft dat sproet/ die maessen/ ende alle vlecken ende plecken des aensichts daer op ghestreken.

K   Die selve wortel ghesoden maeckt rijp ende vermorwet alle herde clieren ende ghezwellen/ ghelijck een plaester daer op gheleyt.

L   Die wortel van Lisch drooghe ende ghepoedert doet het vleesch groeyen in alle oude sweeringhen ende ulceratien in die fistulen ende in alle diepe gaten daer die beenderen ontdeckt sijn/ alsmense daer in stroyet.    

• Cruijdeboeck deel 2 capitel 34 Bladzijde 235

[235]   M   Die selve wortel met huenich vermenght/ suyvert alle onreyne ende vervuylde sweeringhen/ ende treckt die splinters ende ghebroken beenderen uut/ ende is seer goet tot den vijt ende quade sweeringhen van der naghelen aen handen en voeten ghebruyckt.

N   Die wortel van Lisch gheneest oock die cloven/ fronsen ende rimpelen ende die apostumatien des fondaments/ met olien ende salven daer toe dienende vermenght.

Verkiesinghe

Die beste bequaemste ende mees