[365] Cyclaminus es tweederleye als Dioscorides scrijft/ deene es neer cruyt met een ronde wortel dat Eyghentlick Cyclaminus ende van ons Verckens broot ghenaempt wordt. Dander wast hooghe ende wint hem selven om die boomen/ ende heeft gheen sonderlinghe
wortele ende dit wordt Cyclaminus altera gheheeten.
1 AVerckens broot heeft rondachtighe sat gruene bladeren op der aerden uutghespreyt ligghende/ den bladeren van Veyl niet seer onghelijck/ aen die onderste sijde ter aerden waert roodachtich ende aen dopperste sijde met witten plecxkens besprenght. Tusschen die bladeren comen die bloemen op corten steelkens voort/ van vervwen lijfvervwich oft purpur root. Die wortel es van buyten bruyn van binnen wittachtich/ ront breet schier ghelijck een cleyne rape/ met veel aenhanghende cleyne faselinghen.
BVan desen gheslachte wordt noch een ander ghevonden dat ronde bladeren heeft den bladeren van Haselwortel seer aensienlick/ ende schoone bruyn peersche bloemkens den Violetten van fatsoene ende vervwen seer ghelijck/ ende dit heeft ronde bruynroode wortelen ghelijck eenen Sofferaen bol groot.
2Dat ander en tweede gheslacht van Cyclaminus geeft gheknoopte langhe stelen rontsomme die boomen ende haghen huer selven windende/ daer aen wassen bladeren die minder sijn dan die bladeren van Veyl. Die bloemen sijn wit oft persch welrieckende. Die vruchten sijn saecht den besien van Veyl niet seer onghelijck. Die wortel es seer teer ende cleyn nergherincx toe dienstelijck.
Plaetse
Verckens broot wast gheerne in lomberachtighe plaetsen onder boomen haghen ende hegghen/ ende in sommighe bosschen en wordt niet al om ghevonden.
[366] Verckens broot verliest in Ooghstmaent sijn bladeren ende dan spruyten die bloemkens uut der aerden ende dueren tot in dat eynde van Herfstmaent.
Naem
1Dierste gheslacht heet in Griecx Cyclaminos ende Ichthioteron. In Latijn Cyclaminus Rapum terrae, Tuber Terrae, ende Umbilicus terrae, van Apuleius oock Orbicularis, Palalia, Melum terrae, Rapum porcinum, ende Panis porcinus. In die Apoteke Cyclamen ende Arthanita. In Hoochduytsch Erdt apffel/ Seuwbrott/ Schweinbrot/ ende Erdwurtz/ dat es hier te lande Eerdtappel/ Sueghenbroot ende Verckens broot. In Franchois Pain de porceau.
2Dat tweede gheslacht wordt gheheeten in Griecx Cyclaminos hetera. In Latijn Cyclaminus altera/ van sommigen Cission
Cissanthenium ende Cistophyllon/ ende daer voor houden wy die Alfsrancke/ daer af hier naer bescreven sal sijn/ in dat lvi.capittel.
Natuere
Verckens broot es werm ende drooghe tot in den derden graedt.
Cracht ende werckinghe
A Die wortel van Verckensbroot ghedroocht ghepoedert ende twee oft drije vierenCruijdeboeck deel loots swaer met huenich water oft Meede
inghenomen/ iaecht af duer den camerganck die taye slijmachtighe fluymen ende die waterachtighe vochticheden.
B Dese selve wortel met wijn inghenomen es goet tsegen alderhande dootelick fenijn ende tseghen die beten ende steken van den slanghen van buyten op die gequetste plaetse gheleyt.
C Die wortel van Verckens broot met wijn oft huenich water ghedroncken/ gheneest die geelsucht/ opent die verstoptheyt van der lever/ ende doet die geel vervwe des lichaems vergaen/ alsmen/ naer datmen dese wortele in deser manieren inghenomen heeft/ hem wel laet decken en veel sweet.
D Dese wortel verweckt oock die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen ende iaecht af die doode vruchten/ ghedroncken oft van onder met een pessus ghesedt.
E Alsmen tsap van deser wortel op den navel strijckt oft onder op den buyck/ zoo maecket saechten camerganck. Tselve doet het oock met wolle van onder in tfondament ghesedt.
F Dit selve sap met edick vermenght doet den eersderm die uutghegaen es/ wederom in sijn plaetse keeren als hy daer mede bestreken wordt.
G Tsap van deser wortel met huenich vermenght maeckt scerp ende claer ghesichte ende neempt alle scellen/ ende duysterheyt af/ daer in ghedruypt.
H Dit selve sap in die nuese ghedaen ende opghehaelt suyvert die herssenen/ ende doet die taye coude fluymen duer die nuese rijsen.
I Die wortel van Verckens broot maeckt oock die huyt des lichaems schoon/ gheneest die quade schorftheyt ende dat uytvallen des hayrs van den hoofde/ neempt wech die littekenen van die maseren ende pocxkens/ ende alle mismaecktheyt des aensichts.
K Die milte die hert ende verstopt es/ wordt cleyn ende coemt tot huer selven alsmen die wortel van Verckens broot daer van buyten op leyt/ oft tsap daer af met olien oft salven menght daer toe dienende.
L Dese wortel gheneest oock die wonden ende quetsuren met huenich ende azijn vermenght ende daer op ghestreken als
Dioscorides seyt.
M Dwater daer dese wortel in ghesoden es es goet om die leden mede te stoven die uut huer ledt sijn/ oft daer fledercijn in es/ ende tot die cackhielen/ ende tgheneest die scorfticheyt des hoofts.
N Olie die in dese wortel ghesoden es doet die quade oude sweeringhen toe sluyten/ ende van der selver met luttel was wordt een salfken ghemaeckt dat seer goet tot die cackhielen es/ ende tot die voeten daer die winter in es.
[367] Dese wortel den vrouwen die in arbeyde sijn aenghehanghen/ doet huer terstont baren ende van huer vrucht verlossen.
Hindernisse
Dese wortel es in alle manieren hoe dat zy ghebruyckt wordt den bevruchten vrouwen scadelijck/ ende daer om selen sy huer van deser wortel wachten/ ende niet alleen die selve van binnen niet innemen/ maer oock gheensins van buyten ghebruycken/ noch over huer draghen/ noch in huer hoven planten/ want al waert dat zy maer op dese wortel en treden zoo selen sy daer by beschadicht ende behindert worden als Dioscorides seyt.
