[375] Valeriane es tweederleye van gheslacht/ Tam ende Wildt. Die wilde es oock tweederhande groot ende cleyne/ ende boven dese vindtmen oock noch een vrempt gheslacht dat men Valeriane van Griecken nu ter tijt heet.
1Die tamme Valeriane heeft ierst wit gruene breede bladeren/ ende tusschen dyen coemt eenen ronden holen effenen gheknoopten steel voort/ daer aen wassen uutghespreyde ghecloven bladeren den bladeren van den wortelen diemen hier te lande Pastinaken ende in Duytschlant Mooren heet/ volnaer gelijck/ op dopperste van den stelen wassen croonen met schoone bloemen die ierst lichtpeersch oft lijfvervwich sijn ende naermaels wit. Die wortel es vinghers dick met aenhanghende veselinghen ende cleyne wortelkens.
2Die groote wilde Valeriane es der tamme volnaer ghelijck huer stelen sijn oock ront effen hol ende met leden verdeylt. Die bladeren sijn ghelijck vluegelen uutghespreyt van vele tseghen een staende bladeren vergaert/ den bladeren van die tamme Valeriane die aen dopperste van den stelen wassen ghelijckende maer meerder ende meer ghecloven. Die bloemen wassen ende sijn ghelijck aen die tamme licht peersachtich van coluere. Die wortel es teer herwaerts ende derwaerts cruypende/ ende alle iaren tot nieuwe plaetsen en nieuwe stelen ende scueten voortbringhende.
[376]3 Die cleyne wilde Valeriane es der groote oprechte Valeriane seer ghelijck/ maer in alder manieren veel minder. Die ierste ende onderste bladerkens/ sijn ghelijck cleyne Wechbree bladerkens/ die ander die aen die stelen wassen sijn seer ghesneden den bladeren van die wilde Valeriane/ oft den bladeren die aen die stelen van die tamme Valeriana wassen seer aensienlijck. Die stelen sijn ront gheknoopt ontrent een spanne hooch. Die bloemen sijn van fatsoene ende wesen den anderen voorghecreven ghelijck. Die wortelen sijn dun lancx der aerden cruypende.
Polemonium caeruleum - Jakobsladder
Zie alle foto's van Bioweb Plantengids
Valeriana peregrina, Phu Graecum, Valeriana Graeca, Pseudophu,
Valeriane van Griecken
1554/1557: Phu Graecum, Pseudophu, Valeriana Graeca, Valeriana peregrina, Valeriane Grecque
Noot: Pseudophu, omdat het geen valeriaan is.
4Dat ander vremt gheslacht van Griecken gheheeten heeft twee oft drije oft meer rechte hole stelen/ daer aen wassen uutghespreyde bladeren schier ghelijck aen die wilde Valeriane maer langher smaelder/ ende meer ghesneden/ den bladeren van wilden Vitsen aensielijck maer meerder. Die bloemen wassen aen dopperste van den stelen veel by een ghehoopt van coluere persachtich licht blauw/ in vijf bladerkens ghesneden in dmiddel draghende cleyne corte witte steelkens daer cleyne geele punctkens op hanghen. Tsaet es cleyn ende wast in ronde huyskens. Die wortel sijn vele veeselinghen.
Plaetse
Die tamme Valeriane ende die vremde/ wordden in die hoven ghesaeyet ende gheplant. Die andere twee wassen hier te lande in vochtighe plaetsen ende in natte neere beempden.
Tijt
Die ierste drije manieren van Valeriane bloeyen van in Meye tot in Ooghstmaet. Die vremde van Griecken bloeyet meest in Braeckmaent ende in Hoymaent.
Naem
1 Dat ierste gheslacht van desen cruyden heet in Griecx Phu. In Latijn Valeriana en Nardus sylvestris oft Nardus rustica. In die Apoteke Valeriana domestica oft Valeriane hortensis/ van sommighen nu ter tijt Marinella Genicularis/ en Herba benedicta. In Hoochduytsch
[377] Grosz Baldrian. Hier te lande tamme oft groote Valeriane/ tot sommighe plaetsen Sint Joris cruyt oft Speercruyt om dat die ierste bladeren ghelijck een yser van een speere seer naer ghefatsoeneert sijn. In Franchois Valeriane.
2Dat ander gheslacht wordt gheheeten Valeriana sylvestris, Phu sylvestre ende Valeriana sylvestris maior. In Hoochduytsch Wild Baldrian/ Katzenwurtzel/ Augenwurtz/ Wendwurtz ende den marck. Her te lande Wilde valeriane. In Franchois Valeriane sauvage.
3Tderde gheslacht es oock een wilde Valeriane/ ende daer om worddet Valeriana sylvestris minor ghenaempt dat es cleyne wilde Valeriane ende oock Phu parvum ende Valeriana minor.
4Tvierde wordt nu ter tijt onder die cruytliefhebbers gheheeten Phu Graecum en Valeriana Graeca/ dat es Valeriana van Griecken/ ende mach wel Valeriana peregrina oft Pseudo phu ghenaemt sijn/ want ten es gheen Valeriane maer een ander vremt cruyt dat wy met gheen cruyt van Dioscorides en weten te ghelijcken.
Natuere
Die wortel van Valeriane es werm ende drooch tot in den tweeden graedt.
Cracht ende werckinghe
1
A Die wortel van die tamme Valeriane ghesoden ende ghedroncken lost die urine/ verweckt die natuerlijcke cranckheyt der
vrouwen/ ende es goet tot die pijne van der sijden ende van der borste. Tselve doet zy oock ghepoedert ende met wijn inghenomen.
B Dese wortel wordt oock met die medecynen ende compositien vermenght diemen tseghen fenijn ende pestilentien ingheeft ende ghebruyckt als Teriakel/ Methridaet etc.
2
C Die bladeren ende wortelen van die wilde Valeriane in water ghesoden gheneest die
puysten ende quade sweeringhen des monts ende die rouwicheyt ende verhittinghen van der keelen/ alsmen daer mede den mont spoelt oft gorgelt.
D Dese Valeriane es seer goet ghebruyckt in die dranken diemen ingheeft als yemant van binnen ghequetst oft gheborsten es.
4
E Die andere twee Valerianen en hebben in die medecynen gheen ghebruyck.
