Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5 Cruyden, wortelen ende vruchten, diemen in die spijse ghebruyckt Planten Alfabetisch

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 5 capitel 5, bladzijde 586-588   Zie volgende pagina »

Van Beete.   Cap. v.

 

Beta-cultivars - Biet 

Beta vulgaris subsp. maritima - Strandbiet

Beta vulgaris subsp. vulgaris 'Cicla' en 'Crassa' - Snijbiet (Warmoes)

(met de rassen Cicla

en Crassa)

Beta vulgaris subsp. vulgaris - Biet

3  

Beta vulgaris var. rubra (Beta vulgaris subsp. vulgaris 'Conditiva') - Rode biet (Kroot) (ras Conditiva)

Tgheslacht

Beete es tweederhande Wit en Root. Die Roode es oock tweederleye/ een die van bladeren ende wortelen der witte Beeten ghelijck es/ ende en andere die een seer grooten dicke wortel heeft/ dat een vremt gheslacht es.

Tfatsoen

Beta-cultivars - Biet 

Tentlon, Sentlon, Beta (Beta), Beete

 

  De enige wilde vorm van de biet die thans bekend is, is de

Beta vulgaris subsp. maritima - Strandbiet

Bioweb

Beete
  Nauw verwant hieraan is de Beta vulgaris subsp. vulgaris, de uitgangsvorm van de cultuurvariëteiten van de biet (gekweekt om de eetbare wortelknol of stengelknol: kroot, voederbiet, suikerbiet, of als bladgroente: snijbiet).

 

Beta vulgaris subsp. vulgaris 'Cicla' en 'Crassa' - Snijbiet (Warmoes)

(met de rassen Cicla

en Crassa)

Beta candida, Sicula, Sicelica, Sicla, witte Beete

  • 1644 Vlaams: Beete (Ghemeyne oft Witte)
  • 1616 Latijn: Beta candida [620]
  • 1554/1557: Beet, Beete (witte), Beta candida, Bete blanche, Beta, Bete, Iotte, Mangolt, Mangolt (weisser), Porée, Sicelica, Sicla, Sicula

1   Die witte Beete heeft groote breedachtighe effene bladeren/ daer tusschen eenen hooghen gheribden langhen steel voortcoemt. Die bloemen wassen lancx die stelen deen boven den anderen/ ende sijn bleeckgruen van fatsoene ghelijck sterrekens. Tsaet es ront hert ende rouw. Die wortel es lanck/ dick/ van binnen witachtich.

Beta vulgaris subsp. vulgaris - Biet

Beta nigra, (ghemeyne) roode Beete

  • 1644 Vlaams: Beete (Ghemeyne Roode)
  • 1616 Latijn: Beta rubra [620]
  • 1554/1557: Beet, Beete (roode), Beta, Beta nigra, Bete, Bete rouge, Iotte, Mangolt, Mangolt (roter), Porée

2   Die ghemeyne Roode beete es der Witte beeten van bladeren/ stelen/ saet ende wortelen seer ghelijck/ alleen van bladeren ende stelen niet wit maer bruyn root.  

 

Beta vulgaris var. rubra (Beta vulgaris subsp. vulgaris 'Conditiva') - Rode biet (Kroot) (ras Conditiva)

Beta nigra Romana, Rapa rubra, Roomsche roode Beete

  • 1644 Vlaams: Beete (Roomsche oft Vremde Roode)
  • 1616 Latijn: Beta rubra Romana [620]
  • 1554/1557: Beet, Beete (Roomsche roode), Beta, Beta nigra Romana, Bete, Bete rouge estrangere, Bete rouge romaine, Iotte, Mangolt, Porée, Rapa rubra

[587]   3   Dat vremt gheslacht van Roode beete/ es der andere ende ghemeyne Roode beete van bladeren/ stelen ende saet/ van fatsoene ende verwen ghelijck/ alleen die wortel es veel dicker ende corter/ schier een Steeckrape ghelijck/ die van binnen schoon root es ende sueter van smaecke dan die wortelen van die andere Beeten.

Plaetse

Beete wordt in die moeshoven ghesaeyet. Die vremde Roode wordt by den cruytliefhebbers ghevonden.

Tijt

Beeten leveren huer saet in Ooghstmaent een iaer nadat sy ghesaeyet sijn.

Naem

Beete wordt gheheeten in Griecx Tentlon of Sentlon. In Latijn ende in die Apoteke Beta. In Hoochduytsch Mangolt. In Franchois Bette.

1   Dat wit gheslacht wordt gheheeten Sicula/ oft als sommighe lesen Sicelica oft Sicla/ nu ter tijt Beta candida. In Hoochduytsch Weisser mangolt. Hier te lande witte Beete. In Franchois Bette blanche.

2   Dat ghemeyn Root gheslacht wordt gheheeten Beta nigra/ Roter Mangolt/ Roode Beete/ ende in Franchois Bette rouge.

3   Dat ander wordt ghenaempt Beta nigra Romana/ ende in Duytsch Roomsche roode beete/ van sommighen Rapa rubra/ hoe wel nochtans dattet gheen gheslacht van Rapen en es.

Natuere

Beete es werm drooghe ende afvaghende van natueren/ sonderlinghe die witte/ die meest afvaghende ende sueverende es.

 

Cracht ende werckinghe

[588]   A   Tsap van witte Beete ghedroncken maeckt camerganck/ ende suyvert die maghe/ maer en mach niet te veel ghebruyckt worden/ want anders zoo beswaeret die maghe.

B   Tselve sap in die nuese ghedaen ende op ghehaelt/ suyvert die herssenen/ opent die verstoptheyt van den nuesen/ ende versuet die pijne van den hoofde/ sonderlinghe als daer huenich toe ghemenght es.

C   Tsap van Beete in die ooren ghedaen/ versuet die pijne van den ooren/ ende doet dat tuyten vergaen.

D   Die bladeren van Beete rouw ghestooten ghenesen die witte scelferachtighe vlecken des lichaems daer op gheleyt/ als die vlecken te voren met salpeeter ghewreven worden.

E   Die selve bladeren rouw ghestooten sijn oock goet gheleyt op die voorts etende sweeringhen/ ende op die quade scorfticheden des hoofts alst hayr uutvalt.

F   Die bladeren van Beete ghesoden sijn oock goet ghelijck een plaester gheleyt op die verbrantheyt/ op dwilt vier/ ende op die bloetsweeren.

G   Dwater daer Beete in ghesoden es/ doet die scellen ende neten van den hoofde vergaen alsmen thooft daer mede wasschet/ ende es oock seer goet tot die cackhielen ghebruyckt.

H   Die wortel van Beete van onder in tfondament gheset verweckt tot camerganck.

I   Beete voor spijse ghebruyckt gheeft seer luttel voetsels/ maer es goet inghenomen den miltsuchtighen/ want sy opent/ in deser manieren ghebruyckt/ die verstoptheyt van der lever ende van der milten.

K   Die Roode Beete met Linsen ghecoockt ende voor spijse inghenomen/ stopt den buyck.

L   Die wortelen van die Roomsche roode Beete/ sijn goet ghesoden ende voor spijse inghenomen met olie ende azijn/ ende somtijts oock met peper/ ghelijck die ghemeyne roode Caroten.

 

^Naar het begin van deze pagina