Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5 Cruyden, wortelen ende vruchten, diemen in die spijse ghebruyckt Planten Alfabetisch

Deel 6

Rumex - Zuring

Rumex aquaticus - Paardenzuring

Rumex patientia - Spinaziezuring

Rumex obtusifolius - Ridderzuring

Rumex sanguineus - Bloedzuring

Rumex acetosa - Veldzuring

Rumex acetosella - Schapenzuring

Rumex hydrolapathum - Waterzuring

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 9 Bladzijde 594

Tgheslacht

Lapathum als Dioscorides scrijft es vierderleye van gheslachte/ sonder noch dat vijfste gheslacht dat in die grachten ende staende wateren wast dat Hippolapathum ghenaemt wordt/ daer af wy oock in dit capittel scrijven selen.

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 9 Bladzijde 595

Tfatsoen

Rumex - Zuring

Lapathon, Lapathum, Rumex (Lapatium)

 

Rumex aquaticus - Paardenzuring

Oxylapathon, Oxylapathum, Rumex acutus (Lapatium acutum), Patich (Peerdick) 1644 Vlaams: Patich, Peerdick 1616 Latijn: Lapathum silvestre sive Oxylapathum [648] 1554/1557: Grindtwurtz, Lapathum acutum, Mengelwurtz, Oxylapathum, Parelle, Patich, Peerdick, Rumex acutus, Streiffwurtz, Zitterwurtz

[595]   1   Dit ierste gheslacht van Lapathum datmen hier te lande Patich oft Peerdick nuempt/ heeft langhe smalle herde voor scerpe bladeren/ ende tusschen dyen comen ronde knoopachtighe hole bruyne stelen voort/ met ghelijcken bladeren becleet. Aen dopperste van den stelen wassen veele bleeckgeele cleyne bloemkens deen boven den anderen/ ende daer naer dryecantich bruyn saet in dunne vellekens besloten. Die wortel es lanck effen ende van binnen geel.

Rumex patientia - Spinaziezuring

Lapathon hemeron, Rumex sativus, Lapathum sativum, Rhabarbarum monachorum, Hippolapathon, Patientie (groot Sulker) 1644 Vlaams: Patich (Tam), Patientie 1616 Latijn: Lapathum sativum [648] 1554/1557: Hippolapathon, Lapathum sativum, Patience, Patientie, Rhabarbarum Monachorum, Rumex sativus

2   Dat tweede gheslacht datmen Patientie heet/ es den voorghescreven niet seer ongelijck/ maer sijn bladeren sijn meerder/ breeder/ saechter ende voor niet scerp. Die stelen sijn dick ende lanck/ ende wassen vier oft vijf voeten hooch. Die bloemen geelachtich. Tsaet dryecantich ende root. Die wortel es lanck dun ende geel.

Rumex obtusifolius - Ridderzuring Bioweb

Lapathon agrion, Lapathum sylvestre, wilde Patich 1644 Vlaams: Patich (Wilde) 1616 Latijn: (niet in 1616 en 1644) 1554/1557: Lapathum sylvestre, Parelle sauvage, Patich (wilde)

3   Tderde gheslacht van Lapathum es den iersten seer ghelijck/ maer sijn bladeren sijn corter ende veel breeder/ ende ligghen meest op der aerden uutghespreyt/ den bladeren van Wechbree schier ghelijck/ ende die steel en wast alzoo hooghe niet.

Rumex sanguineus - Bloedzuring Bioweb

Lapathum nigrum, Sanguis draconis, Draken bloet    Noot: Dodoens vermeldt deze soort als een rode nevenvorm van nr. 3. 1644 Vlaams: (Drakenbloet), Patich (Rooden oft Swarten) 1616 Latijn: Lapathum rubens [650] 1554/1557: Drakenbloet, Lapathum nigrum, Sang de dragon, Sanguis draconis

B   Van desen gheslachte wordt een root gheslacht ghevonden/ ende dit heeft schoone doncker roode stelen/ ende bruyne bladeren met roode aderen ende pesen duertrocken/ daer root sap (alsmense in stucken wrijft) uut vloeyet/ ende anders eest van stelen/ bladeren ende saet den anderen ghelijck.

Rumex acetosa - Veldzuring Bioweb

Oxalis (Acetosa), Surckele 1644 Vlaams: Surckel, Zurinck 1616 Latijn: Oxalis [648] 1554/1557: Acetosa, Oxalis, Ozeille Saurampffer, Surckele

4   Tvierde gheslacht datmen Surckele nuempt heeft langhe smalle bladeren/ die voor scerp ende achter breet sijn/ van smaecke seer suer schier ghelijck azijn. Die steel es ront ende dun/ ende daer aen wassen die bloemen die bruyn root ende cleyn sijn. Tsaet es bruyn dryecantich/ den sade van patich seer ghelijck. Die wortel es lanck ende geel.

Rumex acetosella - Schapenzuring Bioweb

Oxalis parva (Acetosella), scaeps Surckele (velt Surckele)     Noot: Vermeld als de kleinere vorm van nr. 3 1644 Vlaams: Surckel (Schaeps-), Surckelken 1616 Latijn: Oxalis minima [650] 1554/1557: Acetosella, Oxalis parva, Ozeille de brebis, Ozeille (petite), Saurampffer (klein), Surckele (Scaeps-), Surckele (velt)

B   Van desen gheslachte esser oock een cleyn wildt Surckele datmen scaeps Surckele nuempt/ ende dit es van bladeren/ bloemen/ stelen ende saet den grooten Surckele seer ghelijck/ maer in al veel ende onghelijck mindere. Die bladerkens sijn seer cleyn/ die steelkens

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 9 Bladzijde 596

[596]   dun ontrent een palme hooch/ die dickwils met den sade ende bloemen/ ende oock somtijts met den bladeren schoon bloet root gevonden worden. Die wortel es dun ende teer.

Rumex hydrolapathum - Waterzuring Bioweb

Hippolapathon, Hippolapathum, Lapathum magnum, Rumex palustris 1644 Vlaams: Patich (Groot oft Water-) 1616 Latijn: Hippolapathum sive Rhabarbarum monachorum [648] 1554/1557: Hippolapathum, Lapathum magnum, Parelle de marez, Parelle (grande), Patich (groote), Patich (Water-), Rumex palustris, Wasserampffer

5   Tvijfste gheslacht dat in die staende wateren ende grachten wast heeft groote langhe herde bladeren/ den bladeren van Patich seer ghelijck maer veel meerder. Die stelen sijn ront/ ende wassen vier oft vijf oft meer voeten hooch/ daer aen bloemen ende saet voortcomen gelijck aen die Patich. Die wortel es dick ende van binnen bleeck roodachtich.

Plaetse

1   Patich wast in natte vochtighe beempden ende neere broeken.

2   Patientie wordt hier te lande in die hoven ghesaeyet.

3   Tderde gheslacht groeyet op dorre plaetsen ende by den weghen. Die Roode Patich wordt in sommighe moeshoven ghevonden.

4   Surckele wordt meest in die hoven ghesaeyet/ wordt nochtans oock ghevonden in sommighe beempden ende donckere plaetsen. Scaeps Surckele wast gheerne op drooghe velden.

5   Dat vijfste gheslacht groeyet in die grachten ende staende wateren/ ende wordt hier te lande veel ghevonden.

Tijt

Alle dese gheslachten van Lapathum bloeyen in Braeckmaent ende in Hoymaent.

Naem

Alle dese cruyden worden onder eenen naem begrepen. In Griecx Lapathon. In Latijn Rumex ende Lapathum. In die Apoteke Lapatium.

1   Dat ierste gheslacht heet in Griecx Oxylapathon. In Latijn Rumex acutus. In die Apoteke Lapatium acutum. In Hoochduytsch Mengelwurtz/ Grindtwurtz/ Streiffwurtz/ zitterwurtz/ hier te lande Patich/ ende tot sommige plaetsen Peerdick. In Franchois Parelle.

2   Dat tweede gheslacht wordt gheheeten Lapathon hemeron. In Latijn Rumex sativus/ van sommighen nu ter tijt Rhabarbarum monachorum/ van Galenus oock Hippolapathon. Hier te lande Patientie. In Franchois La pacientie.

3   Tderde gheslacht es ghenaemt in Griecx Lapathon agrion. In Latijn Lapathum sylvestre/ dat es in Duytsch wilde Patich. In Franchois Parelle saulvage.

B   Dat root wordt gheheeten in Latijn Lapathum nigrum/ ende nu ter tijt van sommighe Sanguis draconis. In Duytsch Draken bloet. In Franchois Sang du dragon.

4   Tvierde geslacht heet in Griecx ende Latijn Oxalis. In die Apoteke Acetosa. In Hoochduytsch Saur ampffer. In Neerduytsch Surckele. In Franchois Oreille ou salette.

B   Dat cleyn van desen gheslachte wordt gheheeten Oxalis parva. In die Apoteken Acetosella. In Hoochduytsch Kleyn Saurampffer. Hier te lande Scaeps Surckele ende velt Sulckele. In Franchois petite Oreille en petite Salette/

5   Tvijfste gheslacht dat in die grachten wast heet in Griecx Hippolapathon. In Latijn Hippolapathum/ oft Lapathum magnum/ oft Rumex palustris. In Hoochduytsch Wasser ampffer. Hier te lande Groot patick oft Water patick. In Franchois Parelle deaue.

Natuere

Dese cruyden sijn in coude ende in wermte redelick getempert/ maer drooch van natueren tot schier in den derden graedt/ sonderlinge dat saet/ dat oock tsamen treckende es.

Cracht ende werckinghe

A   Die bladeren van allen dese cruyden ghesoden ende voor spijse inghenomen maken saechten camerganck ende den buyck weeck. Tselve doet oock het water daer sy in ghesoden sijn ghedroncken.

B   Die bladeren gruen ghestoten met olie van Roosen ende wat Sofferaens vermenght verteeren ende doen vergaen die saechte apostumatien ende gheswillen van den hoofde daer op gheleyt.

C   Tsaet van Patich ende van Surckele met water oft wijn ghedroncken stopt den loop des buycx ende gheneest dat root melizoen/ ende beneemt dat walghen van den magen.

D   Dit selve saet es oock seer goet tseghen die beet ende steeck van den scorpioenen/ alzoo

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 9 Bladzijde 597

[597]   dat die dit saet inghenomen heeft/ al wordt hy van een scorpioen gesteken gheen pijne oft weedom en ghevoelt.

E   Die wortelen van desen cruyden in wijn ghesoden ende ghedroncken sijn goet tseghen die geelsucht/ doen water maken/ verwecken die natuerlijcke cranckheyt van den vrouwen/ ende doen den steen ende dat graveel breken ende rijsen.

F   Die selve wortelen in azijn ghesoden/ oft rouw ghestooten/ ghenesen die ruydicheyt quade crauwagien ende alle uutwendige onsuyverheids des lichaems alsmense daer mede bestrijckt.

G   Dwater daer dese wortelen in ghesoden sijn es oock seer goet tseghen dat iuecksel/ en quade crauwagien/ alsment daer in badet oft tlichaem daer mede wasschet.

H   Wijn daer dese wortelen in ghesoden sijn/ versuet die pijne van den tanden/ in den mont ghehouden/ ende van den ooren daer in ghedaen.

I   Die wortelen alzoo ghesoden verteeren ende doen sceyden die clieren ende gheswillen ontrent die ooren daer op gheleyt.

K   Die selve wortel met azijn ghestooten verteeren ende ghenesen die herde milte/ ende alleen ghestooten ende op die heymelijcke plaetsen van den vrouwen gheleyt stelpt die vloet ende overvloedighe natuerlijcke cranckheyt van den vrouwen.

L   Van desen wortelen vindtmen oock ghescreven dat sy aen den hals ghedraghen/ die croppen ende clieren doen vergaen.