Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5 Cruyden, wortelen ende vruchten, diemen in die spijse ghebruyckt Planten Alfabetisch

Deel 6

Vitis vinifera subsp. vinifera - Wijnstok (Wijndruif)

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 78 Bladzijde 697

Tgheslacht

Wijngaert es veelderleye van gheslachte/ maer ierst ende voor al/ zoo es hy tweederleye/ Tam ende Wildt/ als Dioscorides ende die ouders scrijven. Die tamme Wijngaert es menicherleye zoo van fatsoene als van coluere/ alzoo dattet niet wel moghelijck en es/ alle die gheslachten te vertellene oft by scrifte te stellene/ daer om sal ons ghenoch wesen dat wy den selven tammen Wijngaert in drye gheslachten deylen selen/ waer af dat het ierste gheslachte schoon root es/ daer bruyn root sap uutcoemt dat tinctuere ghenaemt wordt. Tweede blauw/ daer wit sap uutcoemt/ dat nochtans oock root wordt eest datment op sijn fluymen laet staen. Tderde wit/ waer af dat witten wijn coemt/ die wit blijft. Ende alle dese tamme Wijngaerden sijn van bladeren ende houte malcanderen ghelijck.

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 78 Bladzijde 698

Tfatsoen

Vitis vinifera subsp. vinifera - Wijnstok (Wijndruif)

Ampelos oenophoros, Ampelos hemeros, Vitis vinifera, (tamme) Wijngaert 1644 Vlaams: Wijn (Ghesoden) 1616 Latijn: Sapa (Vinum coctum) 1554/1557: - druivensap (most), ingekookt

[698]   Wijngaert heeft vele dunne houtachtighe rancken/ met ghecloven scorssen bedect/ daer uut nieuwe gheknoopte rancxkens uutcomen/ voortbringhende uut elck ledt breede ghekerfde ende ghemeynlick in vijf deelen ghesneden bladeren/ ende langhe clauwierkens ende draeykens/ daer mede dat hy hem selven vast maeckt aen latten boomen staken/ ende al dat hy ghenaken can. Ende die selve nieuwe ranckens bringhen oock voort ghemeynlick aen tweede/ tderde ende vierde ledt ierst cleyne troskens/ met cleyne witte bloemkens/ ende daer naer schoone druyven/ van veel besien tsamen vergaert/ daer in cleyne keernen ghevonden worden/ dwelck het saet van den wijngaert es.

Plaetse

Wijngaert wast gheerne op gheberchten daer die middaechse sonne schijnt/ ende in heete landen/ als in Canarien ende eylanden daer ontrent Barbarien/ Spaengien/ Grecien/ Candien/ Cicilien/ Italien ende meer andere heete landen/ hy wast oock in Vranckrijck ende in Duytschlant ontrent den Rhijn/ ende oock tot sommighe plaetsen van Nederlant/ als in Brabant/ Henegouwe ende in tlandt van Luyck/ Maer die hier te lande wast brenght seer slechten wijn voort/ Ende dat om die sonne hier niet sterck en es ende die nachten cort. Want als Constantinus die Keyser scrijft/ Die sonne moet den wijn sijn cracht ende sterckheyt geven/ die nacht sijn sueticheyt/ ende dat schijnsel van der manen sijn rijpicheyt. Ende daer om sijn die wijnen van Canarien/ Candien ende andere dyer ghelijcke landen suet ende sterck/ want die sonne schijnt daer seer sterck ende die nachten sijn tsomers daer langher dan hier te lande. Ende daer om oock zijn die wijnen van den Rhijn ende van den landen noordtwaerts gheleghen niet sterck oft zoo suet/ om dat die nachten corter sijn ende die sonne minder macht heeft/ Ende om die

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 78 Bladzijde 699

[699]   selve redene en wast in Norweghen/ Sweden/ Denemarcken/ Westvalen/ Pruyssen/ ende andere coude landen oock gheenen wijn/ want die nachten sijn daer tzoomers seer cort/ ende die cracht van der sonnen es seer cleyn.

Tijt

Die wijngaert bloeyet in Neerlant ende in Duytschlant ontrent dat beghinsel van Braeckmaent/ Ende in Herfstmaent worden die druyven volcomelijck rijp. In die maent daer naer/ dat es in October/ wordt die wijn gheperst ende in die vaten ghedaen/ ende daer naer wordt die maent in Duytsch Wijnmaent ghenaempt.

Naem

Die tamme Wijngaert wordt gheheeten in Griecx Ampelos oenophoros/ en Ampelos hemeros/ In Latijn Vitis vinifera/ In Hoochduytsch Weinreb/ In Neerduytsch Wijngaert/ In Franchois ung Vigne.

Natuere

Die bladeren ende rancxkens met den clauwierkens sijn cout ende drooghe van natueren tsamen treckende/ Diesghelijcx oock die onrijpe druyven/ Maer die rijpe druyven sijn werm ende vochtich tot in den iersten graedt. Ende als die selve gedroocht sijn/ ende daer af rosijn ghemaeckt es/ zoo sijnse drooch ende werm als Galenus scrijft.

Cracht ende werckinghe

A   Tsap van den gruenen bladeren rancxkens ende clauwierkens/ van den Wijngaert ghedroncken/ es goet den ghenen die bloetspouwen/ ende den rooden lichaem hebben/ ende den bevruchten vrouwen tseghen dat walghen ende braken. Tselve doet oock die rancxkens ende clauwierkens alleen inghenomen. Item oock die keernen ende steenen van den vruchten in water ghesoden ende ghedroncken.

B   Die selve clauwierkens ende bladeren van den Wijngaert gestooten ende met meel van ghersten mout vermenght sijn goet gheleyt op die pijne ende weedom van den hoofde van hitte comende/ ende op die heete sweeringhen van der maghen.

C   Die asschen van den drooghen Wijngaert rancxkens gebrant/ met azijn vermengt gheneest die vijghen ende aenwassingen van dat fondament/ naer dat sy afgesneden zijn.

D   Die selve asschen met olie van roosen ende azijn vermengt es goet ghestreken op die beten van den slanghen/ op die leden die uut huer ioncturen sijn/ ende op die verhitte milten.

E   Die gruenen druyven maecken winden inden buyck ende in die maghe/ ende doen camerganck hebben.

F   Rosinen/ dat sijn die ghedroochde wijndruyven/ sijn seer goet tseghen den hoest/ ende tseghen alle ghebreken van der longhene/ nieren ende blase.

G   Item die selve rosijnen sijn oock goet als Galenus seyt/ tot die verstoptheyt ende weecheyt van der lever/ want sy openen ende verstercken die selve.

H   Die steenen van den besien ende vruchten in water ghesoden/ sijn seer goet tseghen den rooden lichaem ende tseghen den loop in den buyck/ alsmen dat water van onder met een clysterie sedt.

I   Item die selve water daer die rosijn steenen in ghesoden sijn stelpt oock die overvloedighe natuerlijcke cranckheyt van den vrouwen/ als sy daer in baden ende sitten.

K   Die selve steenen cleyn ghestooten ende met sout vermenght doen vergaen die herde gheswillen/ ende ghenesen die gheswollen vrouwen borsten.