HET IV. CAPITEL.
De krachten van de droghen oft medicijnen zijn veelderhande : sommige van dien zijn d'Eerste gherekent : sommighe daer nae volghende / worden de Tweede gheheeten : daer nae komen diemen Derde krachten heet : de laetste worden de Vierde krachten ghenoemt; de welcke vande voorgaende dry niet voordts en komen / noch met haer gheene ghemeenschap en hebben / maer alleen door beproevinghen oft ervarentheydt bekent worden.
D'Eerste krachten komen van de vier elementen (dat is de vier beginselen der wereldtlijcke dingen) te weten van Vier / Locht / Water en Aerde / sonder toedoen van iet anders : daerom houtmen die oock voor het fondament ende grondt van d'andere krachten / uytghenomen nochtans de Vierde krachten; de welcke gheen openbaere oft merckelijcke eyghenschap oft qualiteyt en hebben / maer volghen meer het maecksel oft wesen van de stoffe oft substantie daer sy van ghemaeckt zijn.
Voor d'Eerste houdtmen de krachten die verwarmen / verkoelen / vocht maken / ende voorts alle die uyt de t'saemenvoeginghe van dese voordtskomen / als die warm en vocht / oft warm en droogh / oft koudt en vocht / oft koudt en droogh maken.
Tusschen dese krachten is een ander middelmatighe oft ghetemperde kracht; de welcke van dien aerdt is / dat sy haer voeght nae de ghestaltenisse oft temperature van 't ghene daer sy by ghevoeght wordt / soo dat sy van haer selven niet en verwarmt / noch en verkoelt; oock niet en verdrooght / noch oock niet vocht oft nat en maeckt. D'andere krachten worden ghenoemt nae haer meest vermoghende oft uytnemende eyghenschap ende qualiteyt; inde welcke aenmerckt wordt de maniere oft mate van haer minste oft meest onmate oft exces. Want alle 't ghene tot stoffe oft materie van de drancken oft medicijnen gebroght wordt / en is niet van eenderhande qualiteyt oft even hoogh ende werckelijck van krachten. Sommighe van die verwarmen / verkoelen / verdrooghen / ende vervochten saechtelijcker dan d'andere : sommighe doen 't selve wat meer : sommighe veel meer en sommige geweldighlijck oft aldermeest.
Dese verscheydentheden oft vertrecken van krachten worden in sommighe sekere palen oft verschillen begrepen ende besloten; de welcke van de oude Latijnsche schrijvers Ordines, in 't Griecks Taxeis 'Taxeis', en Apostaseis 'Apostaseis', van Galenus Arithmoi 'Arithmoi' oft ghetalen / van de nieuwe schrijvers Gradus ghenoemt worden; ende daerom soudemen die oock in onse taele moghen Trappen / Hooghten / Getalen / Verschillen / oft Vertrecken / oft na den ghemeynen ganck Graden heeten : de welcke in als viere zijn.
Eerste-Graed
Het eerste ghetal oft verschil begrijpt alle de krachten; de welcke van de middelmate / oft van de ghetemperheydt soo luttel verschillen / vertrecken oft afwijcken / dat sy ons lichaem wel veranderen / maer niet merckelijck : soo datmen eenige bewijsinghe van doen heeft om met redenen te betoonen / dat sy iet ghewrocht oft ghe |