Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1644 Cruydt-Boeck
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ
Voorwerk
Deel 1 Boek
1 Van de gheslachten ende de krachten der Ghewassen
2 in 't Latijn met A. B. C. D. ende E. beghinnend Planten Alfabetisch
3 in 't Latijn met F. G. H. I. K. ende L. beghinnend Planten Alfabetisch
4 in 't Latijn met M. N. O. P. ende Q. beghinnend Planten Alfabetisch
5 in 't Latijn met R. S. T.  ende V. beghinnend Planten Alfabetisch

Deel 2 Boek 6 | 7 | 8 | 9 | 10

Deel 3 Boek 11 | 12 | 13 | 14 | 15

Deel 4 Boek 16 | 17 | 18 | 19 | 20

Deel 5 Boek 21 | 22 | 23 | 24 | 25

Deel 6 Boek 26 | 27 | 28 | 29 | 30

Indiaensche oft Uytlandtsche Boomen, Heesteren ende Cruyden

Nawerk Neder-Duytsche Naemen der Cruyden

   
Middelnederlandse termen
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruydt-Boeck 1644 Deel 1 boek 2 capitel 34, bladzijde 70-72 met transcriptie   Zie volgende pagina »

Van Ooghen-troost

1  

Euphrasia stricta - Stijve ogentroost

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

  • 1644 Vlaams: Ooghentroost, Klaerooghe
  • 1616 Latijn: Eufrasia [54]
  • 1554/1557: Augentrost, Euphrase, Euphrasia, Euphrosyne, Ocularis, Ooghentroost, Ophthalmica

Overzicht Euphrasia stricta op deze site

Alle foto's van Euphrasia stricta op internet

Euphrasia stricta bij Kurt Stueber Gruppe Max Planck IZ

Euphrasia stricta in Plantago PlantIndex

Ghedaente

Ooghen-troost is een dun / teer ende kleyn cruydt / een palme hoogh; met dunne / wat swertachtige Steelkens / die vele sydttackskens hebben : de Bladerkens zijn seer kleyn / aen de kanten ghekertelt; by de welcke witachtige Bloemkens verschijnen / nochtans met geele oft purpur-roode kleyne stickelkens ghespickelt : de Wortel is dun en veselachtigh.

Plaetse

Dit cruydt wast in grassachtighe niet heel dorre / maar nochtans onghebouwde plaetsen / langhs de kanten van de beemden / ende by weghen; somwijlen oock in de weghen en paden selfs.

Tijdt

In de Ooghstmaendt ende in September bloeyt Ooghen-troost over al : ende dan wordt dit cruydt best bekent : en dan is 't oock bequaemste ende nutste om te vergaderen. Men pluckt het heel / ende men leght het te drooghen / ende daer nae bewaert men 't tot onsen ghebruycke.

 

Naemen.

Al over vele iaeren is dit cruydt Eufrasia gheheeten gheweest: de nieuwe schrijvers noemen dat Euphrosyne. Men vindt nochtans een andere Euphrosynon, te weten de Buglosse oft Ossentonghe. Sommighe noemen dit ghewas Ocularis ende Ophtalmica, al ofmen Oogh- cruydt seyde / om dat het de oogen soo nut ende behulpigh is : daerom wordt het oock van de Hooghduydtschen Augentrost ; ende van de Nederduytschen Ooghentroost ghenoemt. De Italianen/ Spaegniaerts ende Fransoysen houden den Latijnschen naem Eufrasia : de Enghelsche noemen't Eyebright / de Behemers Ambrosia.

Aerd.

Ooghentroost is heet ende droogh van aerd; nochtans is de drooghte daer merckelijcker in / dan de hitte.

Kracht en Werkinghe.

Ooghentroost wordt inde gebreken der oogen seer gepresen/ ende veel gebruyckt. Dit cruydt kan alleen / ende als het kranck is/ 't selve verstercken / ende op sijnen ouden stant wederom brengen. Men gheeft dat alderbequaemlijckste tot poeder gebroght oft ghestooten zijnde : daer wordt dickwils noch soo veel Venckel-saet bygevoeght / met een kleyn weynigsken Foelie oft Maris / 'tw welck is de inwendighe schorsse vande Note Muscaet / dun ende goedt van reuck : ende al te samen weeght. Van deze menginge een lepelken/ 't zy alleen/ 't zy mete een wynighseken lichten ende onstercken Wijn / wordt van sommighe 's morghens met nuchteren mondt / den tijdt van vele daghen / iae somtijdths oock maenden / ghebruyckt/ met groote baet ende nuttigheydt inde ghebreken des ghesichts.

Ooghentroost-wijn.

Men maeckt van dit cruydt inde Wijnmaendt eenen Wijn ; den wlcken van oude lieden ghebruyckt zijnde/ hun ghesicht soor verstercken ende verkreghen te hebben : soo wordt hun daer mede alle het beletsel ende ghebreck der ooghen afghenomen/ besonderlijck als die ooghen met overvloedighe waterachtighe rauwe vochtigheden beset ende belammert zijn/ gelijck Arnoldus Villanvoanus schrijft.

BIJVOEGHSEL

Eufrasia (anders Euphrasia) oft Klaerooghe (anders Ooghentroost) begheert eenen dorren grondt ende lommerachtighe plaetsen / die nochtans wat vochtig zijn / als zijn beemden ende heuvels. Het groeydt van wortel / ende niet van saedt. Het wast in Hollandt in sommighe plaetsen wel anderhalven voedt hoogh / als de wilde soorte.

Naem

Dit cruydt heeft onder sijn andere naemen oock den toenaem Klaerooghe / om dat het de ooghen klaerder maeckt. Ende al is 't dat de oude herbaristen gheen vermaen van eenighe Euphrosune en maeckten / dan vande Buglosse alleen / die sy alsoo in 't Griecks noemden om datse in den Wijn gheworpen zijnde / als Plinius seydt / de blijdschap des gheests vermeerdert; nochtans is dit kruydeken meer dan hondert iaeren by desen naem Euphrosune of Eufrasia over al bekent gheweest / ende seer ghepresen teghen de duysterheydt der ooghen ende cathareuse oft vochtighe ghebreken : ende daerom wordt het oock in 't Hooghduytsch ende Nederduytsch Ooghentroost ghenoemt / ende in 't Engelsch Eyebright; dat is te segghen 't licht der ooghen.

Kracht ende Werckinghe

Dit cruydt heeft eenen bitteren droogenden ende verwarmenden smaeck : ende is sonderlinghen nut tegen de schemeringhen / traenen / duysterheydt / sinckinghen ende kranckheydt van de ooghen ende 't ghesicht / soo wel van buyten daer op gheleydt / als van binnen inghenomen.

Men maeckt poeder van de ghedrooghde bladers : 't welck dickwils inghenomen met den doyer van een ey / oft alleen / oft met Aloë ghemenght; ende met water van Venckel oft van Yser-cruydt inghenomen / versterckt ende helpt wonderlijck de krancke ooghen.

Tegen 't selve wordt seer ghepresen den Wijn daer Klaerooghe langhen tijdt in gheweyckt heeft / oft haer poeder met Wijn ghebruyckt. Maer het poeder alleene / oft het water daer dat in ghesoden is gheweest / sonder Wijn / is onghelijck beter dan den Wijn van Klaerooghe / ghelijck wy by ervarentheydt bevonden hebben; om dat den Wijn door sijn dompen de herssenen vult / ende de catharren verweckt : maer om sulcks te schouwen / moetmen den Wijn met Venckel-water menghelen oft temmen / oft Suycker daer in doen.

Want Lobel betoont / datmen den Wijn / daer veel Ooghentroost in gheworpen is / niet te veel en heeft te vertrouwen : ende hy seydt : Wy hebben ghesien / dat een van ons medeghesellen in Switzerlandt dien niet meer dan dry maenden ghebruyckt hebbende / bijkants beyde sijn ooghen heeft verloren / van deflurien oft sinckinghen gheheel verdruckt zijnde / daer hy te voren niet dan een weynigh tranende ooghen hadde : waerom dat veel sekerder is 't poeder oft af-sietsel van dien / sonder Wijn te ghebruycken in dierghelijcke ghebreken.

Daerom salmen van dit cruydt moghen onthouden / datmen dat liever in koude sinckinghen gebruycke dan in heete : ende sommige segghen / dat den wijn van Ooghentroost / die Arnoldus Vilanovanus ende andere soo seer ghepresen hebben / meer schaedt dan helpt in de ghene die gheen groote menighte van gheesten tot den ghesichte dienende en hebben.

Den selven Arnoldus Vilanovanus verklaert / dat hy door langhheydt des tijdts een oudt man / die 't ghesichte verloren hadde / ghenesen heeft / door dickwils de bladeren van Klaerooghe soo wel groene als drooghe te ghebruycken / soo wel in spijse als in dranck. Ende men bevindt / datter vele menschen gheweest zijn / die door het langh ghebruyck van dit cruydt hun bynae verloren ghesicht wederom ghekreghen hebben : ende andere / die sonder bril niet met allen sien en moghten / hebben door 't ghedurigh ghebruyck desselfs den bril ghelaten : dan het werckt ghemeynlijck best in de vette lichaemen / die vol slijmerachtighe vochtigheden steken. Men geeft het poeder van Ooghentroost in de ghebreken der ooghe de swaerte van een draghme / met Wijn / nuchteren / vele daeghen en maenden langh / in dese naevolghende maniere : Men neemt Ooghentroost / Venckel / van elcks twee oncen / Foelie een scrupel; ende men doet daer by soo veel Suycker Candy als dit alle te samen weeght / ende men maeckt daer een poederken af.

Van buyten dient dit cruydt oft alleen oft in Wijn ghekockt / teghen de schemeringhen / ende andere dierghelijcke ghebreken. Oft men ghebruyckt het sap daer van : ende het water datter af ghedistilleert is / wordt van sommighe oock seer ghepresen.

Ooghentroost is seer krachtig om de Memorie te verstercken ende de verghetenheydt te ghenesen. Alsmen daer een weynigh sal ammoniack by doet / ende dit eenen nacht te weyck gheset in water / wel omroerende / dan is het water seer goedt om de Geelsucht te ghenesen.

Men ghebruyckt de Wortel van dit cruydt niet alleen : dan men siedt het gheheele cruydt wel te samen met Wijn : ende men ghebruyckt dien wijn om de Pocken te ghenesen; te weten / voor de ghene die niet sonder wijn en konnen leven.

Alsmen dit cruydt met wortel ende alles in water siedt / ende daer een badt af maeckt / en daer de pockighe menschen in doet sweeten / dan is hun dat soo nut als eenigh dingh in de sieckte magh weesen.

Men maeckt oock een Looghe van dit gheheele cruydt / verbrandt zijnde; de welcke in de holle tanden seer goedt is / warm in den mont ghenomen; ende verdrijft oock alle tandtsweer.

Als iemandt den reuck beghint te verliesen / dan sal hy den neuse met het sap van dit cruydt dickwils van binnen bestrijcken / ende sal daer groote bate in vinden.

Dat selve sap is seer goedt om de bleynen oft blaeren die in den mondt komen te ghenesen.

 

 

Alsmen de bladeren in olie leydt / ende die soo te samen eenen tijdt langh in de sonne set / dan kanmen met die olie alle onheelsame wonden ghenesen; ende oock de pijne in de sijde verdrijven / van buyten daer mede alleen strijckende.

Den Wijn daer de bloemen van Ooghen-troost in ghesoden hebben / is een sonderlingh dingh om de Vrouwen die gaen kraken en quelen / ende een quade verwe hebben / te ghenesen.

Verkiesinghe

[72]   Lobel prijst datmen de Ooghen-troost kiese die op rouwen grondt groeydt / kleyne / een palm hooghe / ende blijde in 't aensien / hebbende de ghedaente / steelkens en ghekronkelde bladerkens / minder dan die vanden Gamanderlin oft Eerenprijs wijfken : desghelijcks oock kleyne witte bloemkens / met geel ende purpur besprenght.

Hindernisse

Wy hebben voren ghenoegh betoont / dat den Wijn van Ooghen-troost de kranckheden des ghesichts die van hitte komen / eer schadelijck dan nuttelijck is; bijsonders als daer ghebreck oft weynighte van gheest by is.

 

^Naar het begin van deze pagina