Naemen.
Al over vele iaeren is dit cruydt Eufrasia gheheeten gheweest: de nieuwe schrijvers noemen dat Euphrosyne. Men vindt nochtans een andere Euphrosynon, te weten de Buglosse oft Ossentonghe. Sommighe noemen dit ghewas Ocularis ende Ophtalmica, al ofmen Oogh- cruydt seyde / om dat het de oogen soo nut ende behulpigh is : daerom wordt het oock van de Hooghduydtschen Augentrost ; ende van de Nederduytschen Ooghentroost ghenoemt. De Italianen/ Spaegniaerts ende Fransoysen houden den Latijnschen naem Eufrasia : de Enghelsche noemen't Eyebright / de Behemers Ambrosia.
Aerd.
Ooghentroost is heet ende droogh van aerd; nochtans is de drooghte daer merckelijcker in / dan de hitte.
Kracht en Werkinghe.
Ooghentroost wordt inde gebreken der oogen seer gepresen/ ende veel gebruyckt. Dit cruydt kan alleen / ende als het kranck is/ 't selve verstercken / ende op sijnen ouden stant wederom brengen. Men gheeft dat alderbequaemlijckste tot poeder gebroght oft ghestooten zijnde : daer wordt dickwils noch soo veel Venckel-saet bygevoeght / met een kleyn weynigsken Foelie oft Maris / 'tw welck is de inwendighe schorsse vande Note Muscaet / dun ende goedt van reuck : ende al te samen weeght. Van deze menginge een lepelken/ 't zy alleen/ 't zy mete een wynighseken lichten ende onstercken Wijn / wordt van sommighe 's morghens met nuchteren mondt / den tijdt van vele daghen / iae somtijdths oock maenden / ghebruyckt/ met groote baet ende nuttigheydt inde ghebreken des ghesichts.
Ooghentroost-wijn.
Men maeckt van dit cruydt inde Wijnmaendt eenen Wijn ; den wlcken van oude lieden ghebruyckt zijnde/ hun ghesicht soor verstercken ende verkreghen te hebben : soo wordt hun daer mede alle het beletsel ende ghebreck der ooghen afghenomen/ besonderlijck als die ooghen met overvloedighe waterachtighe rauwe vochtigheden beset ende belammert zijn/ gelijck Arnoldus Villanvoanus schrijft.
BIJVOEGHSEL
Eufrasia (anders Euphrasia) oft Klaerooghe (anders Ooghentroost) begheert eenen dorren grondt ende lommerachtighe plaetsen / die nochtans wat vochtig zijn / als zijn beemden ende heuvels. Het groeydt van wortel / ende niet van saedt. Het wast in Hollandt in sommighe plaetsen wel anderhalven voedt hoogh / als de wilde soorte.
Naem
Dit cruydt heeft onder sijn andere naemen oock den toenaem Klaerooghe / om dat het de ooghen klaerder maeckt. Ende al is 't dat de oude herbaristen gheen vermaen van eenighe Euphrosune en maeckten / dan vande Buglosse alleen / die sy alsoo in 't Griecks noemden om datse in den Wijn gheworpen zijnde / als Plinius seydt / de blijdschap des gheests vermeerdert; nochtans is dit kruydeken meer dan hondert iaeren by desen naem Euphrosune of Eufrasia over al bekent gheweest / ende seer ghepresen teghen de duysterheydt der ooghen ende cathareuse oft vochtighe ghebreken : ende daerom wordt het oock in 't Hooghduytsch ende Nederduytsch Ooghentroost ghenoemt / ende in 't Engelsch Eyebright; dat is te segghen 't licht der ooghen.
Kracht ende Werckinghe
Dit cruydt heeft eenen bitteren droogenden ende verwarmenden smaeck : ende is sonderlinghen nut tegen de schemeringhen / traenen / duysterheydt / sinckinghen ende kranckheydt van de ooghen ende 't ghesicht / soo wel van buyten daer op gheleydt / als van binnen inghenomen.
Men maeckt poeder van de ghedrooghde bladers : 't welck dickwils inghenomen met den doyer van een ey / oft alleen / oft met Aloë ghemenght; ende met water van Venckel oft van Yser-cruydt inghenomen / versterckt ende helpt wonderlijck de krancke ooghen.
Tegen 't selve wordt seer ghepresen den Wijn daer Klaerooghe langhen tijdt in gheweyckt heeft / oft haer poeder met Wijn ghebruyckt. Maer het poeder alleene / oft het water daer dat in ghesoden is gheweest / sonder Wijn / is onghelijck beter dan den Wijn van Klaerooghe / ghelijck wy by ervarentheydt bevonden hebben; om dat den Wijn door sijn dompen de herssenen vult / ende de catharren verweckt : maer om sulcks te schouwen / moetmen den Wijn met Venckel-water menghelen oft temmen / oft Suycker daer in doen.
Want Lobel betoont / datmen den Wijn / daer veel Ooghentroost in gheworpen is / niet te veel en heeft te vertrouwen : ende hy seydt : Wy hebben ghesien / dat een van ons medeghesellen in Switzerlandt dien niet meer dan dry maenden ghebruyckt hebbende / bijkants beyde sijn ooghen heeft verloren / van deflurien oft sinckinghen gheheel verdruckt zijnde / daer hy te voren niet dan een weynigh tranende ooghen hadde : waerom dat veel sekerder is 't poeder oft af-sietsel van dien / sonder Wijn te ghebruycken in dierghelijcke ghebreken.
Daerom salmen van dit cruydt moghen onthouden / datmen dat liever in koude sinckinghen gebruycke dan in heete : ende sommige segghen / dat den wijn van Ooghentroost / die Arnoldus Vilanovanus ende andere soo seer ghepresen hebben / meer schaedt dan helpt in de ghene die gheen groote menighte van gheesten tot den ghesichte dienende en hebben.
Den selven Arnoldus Vilanovanus verklaert / dat hy door langhheydt des tijdts een oudt man / die 't ghesichte verloren hadde / ghenesen heeft / door dickwils de bladeren van Klaerooghe soo wel groene als drooghe te ghebruycken / soo wel in spijse als in dranck. Ende men bevindt / datter vele menschen gheweest zijn / die door het langh ghebruyck van dit cruydt hun bynae verloren ghesicht wederom ghekreghen hebben : ende andere / die sonder bril niet met allen sien en moghten / hebben door 't ghedurigh ghebruyck desselfs den bril ghelaten : dan het werckt ghemeynlijck best in de vette lichaemen / die vol slijmerachtighe vochtigheden steken. Men geeft het poeder van Ooghentroost in de ghebreken der ooghe de swaerte van een draghme / met Wijn / nuchteren / vele daeghen en maenden langh / in dese naevolghende maniere : Men neemt Ooghentroost / Venckel / van elcks twee oncen / Foelie een scrupel; ende men doet daer by soo veel Suycker Candy als dit alle te samen weeght / ende men maeckt daer een poederken af.
Van buyten dient dit cruydt oft alleen oft in Wijn ghekockt / teghen de schemeringhen / ende andere dierghelijcke ghebreken. Oft men ghebruyckt het sap daer van : ende het water datter af ghedistilleert is / wordt van sommighe oock seer ghepresen.
Ooghentroost is seer krachtig om de Memorie te verstercken ende de verghetenheydt te ghenesen. Alsmen daer een weynigh sal ammoniack by doet / ende dit eenen nacht te weyck gheset in water / wel omroerende / dan is het water seer goedt om de Geelsucht te ghenesen.
Men ghebruyckt de Wortel van dit cruydt niet alleen : dan men siedt het gheheele cruydt wel te samen met Wijn : ende men ghebruyckt dien wijn om de Pocken te ghenesen; te weten / voor de ghene die niet sonder wijn en konnen leven.
Alsmen dit cruydt met wortel ende alles in water siedt / ende daer een badt af maeckt / en daer de pockighe menschen in doet sweeten / dan is hun dat soo nut als eenigh dingh in de sieckte magh weesen.
Men maeckt oock een Looghe van dit gheheele cruydt / verbrandt zijnde; de welcke in de holle tanden seer goedt is / warm in den mont ghenomen; ende verdrijft oock alle tandtsweer.
Als iemandt den reuck beghint te verliesen / dan sal hy den neuse met het sap van dit cruydt dickwils van binnen bestrijcken / ende sal daer groote bate in vinden.
Dat selve sap is seer goedt om de bleynen oft blaeren die in den mondt komen te ghenesen. |