Beginpagina van Plantaardigheden.nl
Actuele toepassingen van planten
© Wolverlei Tekst en Beeld –  Martin Stevens
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Plantenfoto's

   

A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

   
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt
28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 1 capitel 2, bladzijde 5-8  Zie volgende pagina »

Van Alsene.   Cap. ii.

Artemisia absinthium = Absintalsem = Alsene, ghemeyne (Alsene, acker-)

 

 

Kijk eens

op Blaichs homepage

op Wolverlei

Informatie en verkrijgbaarheid op Plantago

op internet

Artemisia maritima = Zeealsem = Alsene, zee- (Zeewaersaet)

 

Kijk eens

op Blaichs homepage

op Wolverlei

Informatie en verkrijgbaarheid op Plantago

op internet

Artemisia pontica = Roomse alsem = Absinthium Ponticum

Kijk eens

Informatie en verkrijgbaarheid op Plantago

op internet

Artemisia santonica = Welriekende alsem = Alsene, Roomsche

 

Kijk eens

op Blaichs homepagse

Informatie en verkrijgbaarheid op Plantago

op internet

 

Artemisia absinthium = Absintalsem = Alsene, ghemeyne (Alsene, acker-)
Artemisia maritima = Zeealsem = Alsene, zee- (Zeewaersaet)
Artemisia pontica = Roomse alsem = Absinthium Ponticum

Artemisia santonica = Welriekende alsem = Alsene, Roomsche

Tgheslacht oft onderscheet

Alsene es drijderleye van gheslachte/ waer af die Ierste es onse ghemeyne Alsene/ die Tweeste die zee Alsene/ die Derde die Alsene van Santonien diemen Roomsche Alsene nuempt/ die niet alleen door veranderinghe van plaetse daer zij meest wassen/ maer oock van fatsoene verscheyden zijn.

Tfatsoen

[6]   1   Die Alsene heeft aschvervwighe seer ghecloven bladeren/ van smake bitter. Sijnen steel is houtachtich/ een elle oft meer hooch met veele aenwassende tacxkens ende zijde scuetkens/ ende daer aen wassen cleyne geele knoppekens/ in die welcke als zij vergaen en rijp worden/ ghevonden wordt cleyn sayken/ den sade van Reynvaer ghelijck/ maer veel minder. Sijn wortel es houtachtich met veel aenhanghende faselingen. Van desen Ierste gheslachte wordt hier te lande in sommighe cruyt liefhebbers hoven/ noch een ander gheslachte ghevonden/ datmen Absinthium Ponticum nuempt/ dat onser ghemeyn Alsene ghelijck es/ maer zijn bladeren zijn meer ghesneden/ ende en zijn zoo bitter niet/ immers dat hier te lande gheplant ende ghesaeyt wordt.

2   Dat twede gheslacht van Alsene: die Zee alsene es oock wit en aschvervwich van coluere/ ende heeft veel witte bladeren der ghemeyne Alsene bladeren niet seer onghelijck/ maer veel minder/ teerder/ witter/ en cleynder ghesneden/ ende tdraecht veel knoppachtighe bloemen/ ende saet neffens zijnen steelen/ ghelijck die voorgheschreven Alsene/ en het wast ghemeynlijck onderhalven voet hooghe oft hoogher/ ende het es sterck van ruecke ende sout/ met een vreembde bitterheyt van smake/ dat op zijnen natuerlijcken gront wast en ghevonden wordt/ want dat in die hoven ende in tlant daer suet water es gheplant wordt/ verandert zijnen smaeck en natuere seer/ ghelijck meer ander cruyden/ ende sonderlinghe die in soute gronden voortcoemen/ die van haeren natuerlijcken plaetsen elders verplant worden.

3   Die Roomsche Alsene es den voorgheschreven Alsenen ghelijck/ maer neerder en cleynder/ zijn bladeren zijn oock minder en teerder ende niet zoo wit/ maer schier gruen/ hoe wel zij nochtans oock den aschvervwighen coluere wat ghelijcken. Dit heeft oock (zoo wanneer dattet bloemen voort bringht) ronde geele cleyne knoppekens daer die bloemen ende saet in voortcomen. Die wortel es veeselachtich en cruypende en al omme veele niuwe scuetkens voortbringhende.

 

Plaetse

[7]   1   Alsene wast gheerne in steenachtighe ende berchachtighe rouwe drooghe en ongheboude plaetsen/ en wordt hier te lande tot veel plaetsen ghevonden.

2   Zee alsene wast op souten gront ende op plaetsen by der zee gheleghen/ en wordt tallen plaetsen in zeelant overvloedich ghevonden/ ende dijsghelijck oock in vlaenderen lancx den zee cant/ ende tot som plaetsen van brabant als by berghen.etc.

3   Roomsche alsene wast in veel plaetsen van vrancrijck/ ende sonderlinghe (als Dioscorides schrijft) die by die gheberchten van Italien gheleghen zijn/ ende oock in sommighe plaetsen van Duytschlant ontrent den gheberchten ende sandachtighen heerstraten. Hier te lande wordt zy in die hoven gheplant.

Tijt

Alle alsenen bloeyen in Julio ende in Augusto/ ende corts daer naer zoo wordt huer saet bequaem om te vergarene.

Naem

1   Die ghemeyne alsene wordt in Griecx Absinthion ghenaempt/ en Bathij Picron oft Barij Picron om hueren bitteren smaeck wille. In Latijn Absinthium/ ende dien naem hevet inder Apoteken behouwen/ by Apuleium heetet Absinthium rusticum. In Hoochduytsch wermut en werommout/ oft acker werommout/ dat es acker oft velt Alsene. In Franchois Aluyne.

2   Die zee alsene heet in Griecx Absinthion thalassion en Seriphon. In Latijn Seriphium en Absinthium marinum: inder Apoteken eest onbekent/ hoe wel dat het saet van dese alsene daer daghelijcx vercocht wordt/ onder den naem van zeewaersaet/ dat inder Apoteken Semen sanctum/ Semen lumbricorum en oock van sommighen (diet meynen te wesene tsaet van Roomsche alsene) Santonicum ghenaempt wordt.

3   Dat derde gheslachte/ wordt in Griecx Sandonicon en Latijn Santonicum ghenaempt/ ende heeft dien naem van een natie van volcke in Vrancrijck/ daer dese alsene overvlodich wast/ ende ierst vanden Romeynen ghevonden es gheweest. In onser talen wordt zy Roomsche alsene gheheeten/ ende dat om dattet een vreemt cruyt es in desen landen niet ghemeyn/ want schier alle vremde cruyden worden hier te lande onder den ghemeynen man Roomsche cruyden gheheeten/ ia al quamen zy oock uut Noorweghen dat verre van Roomen es.

Natuere

1   Die ghemeyne alsene es warm in den iersten graet en drooghe in den derden van smake/ bitter/ scerp ende tsamen treckende/ ende daer om afvaghende/ suyverende/ sterckende/ verwermmende en verdrooghende.

2   Die zee alsene es warm in den tweeden graet ende drooghe in den derden/ en subtijl van substantien.

3   Die Roomsche es in middel tusschen beyde die alsenen/ heeter dan die ghemeyne/ maer niet zoo heet als die zee alsene/ oock subtijl makende/ maer niet zoo seer als die zee alsen.

Cracht en werckinghe

1
A
   Alsene es een seer goede en excellente medeceyne voor den ghenen die in huer maghe pijne hebben ende verladen zijn met heete cholerijcke geele vochticheyt/ want zy doet die selve vochtiheden eens deels met den camerganck en eens deels met der urinen lossen ende afgaen/ ende daer en boven sterckt zy die maghe/ maer tot der maghen die met couden vochticheden en fluymen verladen es ende longhene en borste die daer mede verstopt zijn en es zy niet bequaem/ als Galenus schrijft.

B   Dies ghelijcx doet oock die alsene die cholerijcke vochtigheden met den camerganck/ ende water afgaen/ die in die aderen ende levere vergaert ende besloten zijn/ ende daer duer zoo gheneest zy die geelesucht in water ghesoden oft gheweyckt ende alle daghen ghedroncken.

C   Alsene smorghens nuchtere in ghenomen/ bewaert ende bescermt voor dronckenscap.

 

[8]   D   Met saet van Seseli oft met Anijs saet ghedroncken verdrijft zy die winden en opblasinghe des buycx ende die weedom walginghe ende opworpen der maghen.

E   Alsene met edick ghedroncken es goet die van den venijnnighen campernoelyen cranck zijn.

F   Met wijn ghedroncken es zy goet tseghen verghiftheyt en sonderlinghe die van sceerlinck/ en tseghens die beten ende steken van spinnen ende ander fenijnnighe ghedierten.

G   Alsene met huenich vermenght/ en op die ooghen ghestreken es goet voor donckere ghesichte/ ende tseghens die blauw ooghen/ ende met sueten wijn als bastaert oft dijsghelijcken ghesoden/ ende daer mede die ooghen bestreken/ beneempt zy die smerte ende weedom der ooghen.

H   Alsene met vyghen salpeeter en met meel van dravick tsamen ghemenghelt/ coempt te hulpen die water laden ende sieck zijn vander milten/ op den buyck oft op die zijde gheleyt.

  Alsene in die cleerscapprayen gheleyt/ bewaert die cleederen datter gheen motten oft scieters in en comen/ met olie erghens aenghestreken verdrijft zy die vlieghen/ muesyen en mugghen.

K   Dwater daer Alsene in ghesoden oft gheweyckt es ende daer af inck ghemaeckt/ bewaert het gheschrifte dattet vanden muysen niet gheeten en wordt.

  Van Alsene wordt oock wijn ghemaeckt diemen Alsen wijn nuempt/ die tot allen den voorschreven ghebreken seer goet es.

2
M   Zee Alsene met rijs oft eenighe andere spijse/ oft alleene/ of met huenich inghenoemen doodet ende drijft af alle wormen tzy langhe/ breede/ oft andere/ ende daer toe maeckt zy oock saechten en dunnen camerganck/ ende desghelijck werck doet zy oock van buyten tslichaems op den buyck oft navel gheleyt/ ende es daer toe crachtigher ende stercker van wercke dan eenighe andere alsene/ maer es der maghen meer hinderlick en min bequaem.

N   Tsaet van die Zee alsene datmen zeewaersaet nuempt (als voor gheseyt es) es oock een seer goede medecijne tseghes alle manieren en soorten van wormen die binnen des menschens lichaem groeyen.

O   Die ossen/ scapen/ en andere vee/ die Zee alsene weyden/ worden daer seer vet af (als Dioscorides schrijft.)

3
P  
Roomsche Alsene es der zee alsene van werckinghe ghelijck/ maer niet soo sterck noch niet soo crachtich.

Verkiesinghe

Tot den ghebruyck der medecijnen zoo es dat Ierste gheslacht van Alsene dat beste ende der maghen meest bequaem/ ende onder die selve die beste ende excellenste die in ponto/ in cappadocien/ en op den berch Taurus wassende es/ alzoo Dioscorides ende Galenus te Roome wesende ende verkerende gheschreven hebben/ hier te lande houwen wy voor die beste onse ghemeyne alsene/ sonderlinghe int wilt wassende/ die wy beter achten dan die vremde alsenen/ die hier van sade ghewonnen worden/ want hier te lande verliezen zy veel van huer cracht/ ende oock en zijn zy soo bitter niet/ ende daer om niet soo goet als onse alsene.