Plantenfoto's

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 19 Bladzijde 35

Tgheslacht

Der cruyden in Griecx ghenaempt Chelidomum/ zijn twee gheslachten/ waer af dat eene gheheeten wordt groote Gouwe/ ende dandere cleyne Gouwe.

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 19 Bladzijde 36

Tfatsoen

[36]   1   Die groote Gouwe heeft teere ronde ghehayrde steelen met veel aenwassende zijde tacxkens/ ende elck tacxken heeft veel leedekens ende knopkens. Sijn bladeren zijn den bladeren van Akeleyen wat ghelijck/ maer zy zijn teerder/ ende meer duersneden op die eene zijde wit gruen/ ende op dandere zijde blauwachtich gruen wesende. Boven op die steelen en tacxkens wassen schoone geele bloemkens/ ghelijck geele Violetten die in langhe hauwkens veranderen/ en daer in leyt cleyn bleeck geel sadeken. Dit gheheel cruyt es sterck ende vremt van ruecke/ al om in stelen/ bladeren/ en bloemen/ vol van sap dat ghelijck Safferaen geel es/ scerp en bitter van smaecke/ dat daer uutloopt wanneer dat dit cruyt ghequetst wordt/ ende alder meest uut die wortele die zoo geel als gout es/ met veel veeselinghen daer neffens aenhanghende.

2   Die cleyne Gouwe es een neer cruypende cruydeken met cleyne dunne bruynachtighe steelkens/ en cleyn rontachtighe bladerkens/ den Veyl bladeren ghelijckende/ maer veel minder/ teerder/ weecker/ ende effender. Sijn bloemkens zijn geel ende den Booter bloemen ghelijck. Sijn wortel es veeselachtigh/ met veel aenhanghende knopachtighe wortelkens/ elck knopken eenen tervwen oft ghersten coren ghelijckende.

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 19 Bladzijde 37

[37]   3   Der cleynder gouwe wordt een cruyt van bladeren ende bloemen seer ghelijck ghevonden datmen Dotterbloemen nuempt/ dat schoon gruene/ rontachtighe bladeren heeft den bladeren van Veyl oft Populier boom wat ghelijck/ maer meerdere en rontsomme wat ghekerft. Sijn stelen zijn ront in veel cleyn steelkens huer verdeylende/ daer op wassen schoone geele bloemen den Booter bloemen ghelijckende/ maer meerder ende lieffelijcker. Als die bloemen af ghevallen zijn/ zoo wassen daer drije oft vier cleyne hauwkens by een ghelijck aen Akeleye cruyt daer in leyt cleyn geel sadeken. Die wortel es dick met veel aenhanghende witte faselinghen. .

Plaetse

1   Groote Gouwe wast in dorre plaetsen by oude mueren/ by den weghen en onder tuynen en haghen.

2, 3   Die cleyne Gouwe ende die Dotterbloemen wassen in vochtighe natte beempden en aen die canten vanden grachten.

Tijt

1   Die groote Gouwe beghint te bloeyen in Aprill ende bloeyet allen den zomer duer.

2   Die cleyne Gouwe beghint seer vroech/ In Sporckelle voorts te comene ende teghen dat die Swaluwen overcomen in deynde van Sporckel/ ende in die Meerte zoo bloeyet zy/ ende blijft durende tot in Aprill/ ende als dan zoo verdwijnt zy/ ende in Meye en wordt zy niet veel meer ghevonden.

3   Dotterbloemen bloeyen in Meerte ende in Aprill.

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 19 Bladzijde 38

Naem

[38]   1   Die groote Gouwe heet in Griecx Chelidonion mega, in Latijn Chelidonium maius, en Hirundinaria maior. In der Apoteken Chelidonia. In Hoochduytsch/ grosz Scholwurtz/ grosfz Schwalben kraut/ Goldtwurtz/ en Schelkraut. In Neerduytsch Gouwortel/ en groote Gouwe. In Franchois Chelidonie/ ou Esclere et Esclayre.

2   Die cleyne Gouwe/ wordt in Griecx gheheeten Chelidonion micron. In Latijn Chelidonium minus, en Hirudinaria minor. In der Apoteken Scrofularia minor, en Ficaria. In Hoochduytsch kleyn Scholwurtz/ kleyn Schwalben wurtz/ Feigwartzen kraut/ Blatern kraut/ Pfassen hodlin/ en Meyen kraut. In Neerduytsch cleyn Gouwe/ en cleyn Speen cruyt. In Franchois Bassinet.

3   Dotterbloemen worden in Hoochduytsch gheheeten Mosz blumen/ Dotterblumen/ Geel wisz blumen en Marten blumen. In onser talen Groote Booterbloemen ende Dotterbloemen.

Oirsaecke zijns naems

1   Die groote Gouwe wordt in Griecx Chelidonium dat es in Duytsch Swaluwencruyt gheheeten/ om dat die Swaluwen (als Plinius seyt) dit ierst ghevonden hebben/ ende daer mede hueren ionghen ghebreck in die ooghen hebbende oft blint wesende/ ghenesen ende siende maken.

2   Dat cleyn/ wordt daer om Swaluwen cruyt gheheeten/ om dattet beghint te wassen ende te bloeyen als die swaluwen overcomen/ ende wederom verdwijnt teghen en eer die Swaluwen wech vlieghen.

Natuere

1, 2   Beyde dese cruyden zijn heet ende drooghe tot in den derden graet/ ende dat cleyne es heeter dan dat groot.

3   Die Dotterbloemen zijn van natueren oock warm/ maer niet seere.

Cracht en werckinghe

1
A   Tsap van Groote Gouwe met huenich ghemenght/ ende in een cooperen potteken ghesoden/ maeckt claer ghesichte/ ende neempt af die scellen ende littekeenen die op die ooghen wassen/ dickwils in die ooghen ghedruypt.

B   Tselve sap met wijn/ heylt ende gheneest die voorts etende sweringhen en ulceratien/ die daer mede ghewasschen.

C   Die wortel met anijs in witten wijn ghesoden/ opent die verstoptheyt vander levere ende verdrijft die geelsucht.
Die selve wortel in den mont ghenomen ende gheknout/ gheneest den tantsweer.

2
D   Die cleyn Gouwe ghestooten en op verswooren oft andere quade naghelen gheleyt/ doet die quade uutvallen/ ende andere goede wassen/ ende met urine oft wijn ghestooten/ ende sonderlinghe die wortelen/ verdrijven ende ghenesen die speenen daer op gheleyt/ dijsgelijck werck doet oock dat sap met wijn oft urine duer ghedaen/ die speenen daer mede ghewasschen.

E   Dit cruyt in wijn ghesoden ende daer mede ghegorghelt/ doet veel taye fluymen uut den hoofde comen ende uutspouwen.

F   Tsap van der wortele met huenich vermenght ende in die nuese ghedaen/ doet oock veel vochticheyt uut den hoofde rijsen/ ende onstopt den nuese als sy verstopt es.

3
G   Die Dotterbloemen en zijn in der medecijnen niet bruyckelijck.