Plantenfoto's

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 68 Bladzijde 126

Tgheslacht

Der cruyden die op die wateren wassen ende daer inne drijven vindtmen seer veel gheslachten/ die meest al in desen cruydeboeck ghestelt zijn/ van den welcken die sommighe op andere plaetsen/ ende in andere capittelen bescreven worden alzoo dat wy in dit teghenwoordich capittel maer van vier oft vijf cruyden scryven selen die op die wateren wassen.

Tfatsoen

1   Dat ierste ende alder schoonste Swamcruyt dat oock Fonteyncruyt gheheeten wordt/ heeft ronde lange gheknoopte stelen daer aen op corte steelkens wassen/ groote breede bladeren plat op dwater ligghende ende drijvende/ den bladeren van groot Wechbree wat ghelijck maer mindere. Die bloemen wassen boven uut den water/ op schoone langachtighe lijfvervwighe roode aren, den aren van Hertstonghen ghelijck/ ende als die vergaen/ zoo volghen daer cleyne ronde knoppekens ende daer leyt hert saet besloten.

2   Dat ander gheslacht van Swamcruyt heeft langhe dunne stelen/ ende daer aen wassen langhe seer cleyn ghesneden bladeren breedt onder dwater uutghespreyt / altijt vijf oft ses tseghen een staende ghelijck die bladeren van Rotte oft Walmeester/ elck besonder

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 68 Bladzijde 127

[127]   blat den bladeren van Reynvaere oft Geruwe ghelijck/ maer minder ende meer ghesneden dan die bladeren van Reynvaern/ meerder ende breeder dan die Geruwe bladeren. Die bloemen comen voort op stelen die boven dwater uutwassen altijt drije oft vier tseghen een van fatsoene ghelijck een radeken in vijven ghesneden een Filiere oft ghemeyn Ossentonghe bloeme ghelijck/ van coluere wit in dmiddel geel. Die wortelen sijn langhe dunne swerte faselinghen/ die op deynde daer zy mede in die eerde wassen wit sijn en blincken ghelijck crystallijn.

3   Dat derde op dwater drijvende cruyt dat Vorschen beet ghenaempt wordt heeft ronde bladeren op dwater oock ligghende ende uutghespreyt den bladeren van Mansooren ghelijck maer mindere/ die van die wortel met corte steelkens voortcomen. Die bloemen wassen tusschen die bladeren/ van coluere wit/ in dmiddel wat geel/ in drijen ghesneden/ den bloemen van water Wechbree ende van Crabben clauw van fatsoene seer ghelijck. Die wortel es dick cort met aenhanghende veele faselinghen ghelijck de wortel van Crabbenclauw.

4   Op dwater drijven oock noch seer cleyne ronde schoone gruene bladerkens/ niet veel meerder dan Linsen/ die van onder cleyne witte faselinghen ghewinnen / ende water Linsen ghenaempt worden.

5   By den Swamcruyden wordt oock gherekent ende ghestelt/ dat cruyt dat van sommighen water Levercruyt ghenaempt wordt/ dwelck fatsoen van sijnen oppersten bladeren seer verandert naer die plaetse daer opt wast. Dat in dwater wast draeght aen sijnen dunnen steel/ alzoo verde als die steel onder dwater es cleyne seer ghesneden bladeren der ghemeyne Camille bladeren seer ghelijck/ ende boven aen dopperste van den steel buyten tswaters cleyn ronde bladeren rontsomme wat ghesneden. Dat uut den water wast op die canten van den grachten draeght alleen die seer ghesneden bladeren. Dat vast aen dwater wast en somtijts van den water overvloeyet wordt draeght oock ronde bladerkens aen dopperste van den stelen/ maer sijn veel meer ghesneden/ dan die bladerkens sijn van tghene dat heel in dwater wast. Die bloemen van desen cruyde sijn wit suet rieckende in dmiddel geel/ van fatsoene den bloemen van Hanevoeten oft

D   Die andere drije worden in der medecijnen niet ghebruyckt.

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 68 Bladzijde 128

[128]   den bloemen van Eerdtbesien ghelijck/ naer den welcken rouwe bollekens wassen ghelijck aen die Hanevoeten ende Boterbloemen.

Plaetse

Dese cruyden wassen in stille staende wateren ende in die grachten.

Tijt

Fonteyn cruyt ende Vorschen beet/ bloeyen meest in Hoymaent. Die andere bringhen haer bloemen in Meye voort.

Naem

1   Dat ierste Swamcruyt/ wordt gheheeten in Griecx Potamogeiton ende Stachyites. In Latijn Fontalis en Fontinalis van sommighen Spicata. In die Apoteke eest onbekent. In Hoochduytsch Zamkraut. In Neerduytsch Fonteyn cruyt. In Franchois Espijn deaue.

2   Dat tweede en heeft in Griecx noch in Latijn gheenen naem die bekent es/ ende wordt van sommighen water Filieren gheheeten.

3   Tderde wordt Vorschen beet dat es Morsus Ranae gheheeten. In Griecx ende Latijn oock onbekent.

4   Die water Linsen heeten in Griecx Phacos/ en Phacos epy ton telmaton. In Latijn Lens palustris oft Lens Lacustris. In die Apoteke Lenticula aquae. In Hoochduytsch Meerlinsen. In onser talen Water Linsen en van sommighen Eyndegruen.

5   Dat vijfste van bloemen en sade den Boterbloemen ghelijck/ schijnt wel te wesene een gheslacht van Ranunculus oft Polyanthemon/ ende daer om zoo machment wel in Latijn heeten Polyanthemum palustre oft aquaticum/ in Duytsch witte oft water Boterbloemen. Die Apotekers nu ter tijt heeten dit cruyt Hepatica/ en Hepatica aquatica oft Palustris. In Duytsch Water Levercruyt.

Natuere

Fonteyn cruyt es van natueren vercoelende. Dijsghelijck oock Vorschen beet/ ende die Waterlinsen.

Cracht en werckinghe

1
A   Fonteyn cruyt es goet gheleyt op die heete voorts etende vervuylde sweeringhen/ ende op die quade loopende gaten van den beenen/ met huenich ende azijn vermenght als Plinius scrijft.

B   Fonteyn cruyt in wijn ghesoden es goet ghedroncken tseghen dat root melizoen ende alle loop des buycx/ ende es van crachten en werckinghe den Wechgras als Galenus scrijft ghelijck.

4
C   Water Linsen/ met fijn tervwen bloemen ghemenghelt sijn goet gheleyt op heete ghezwillen/ op dwilt vier/ ende op tfledercijn. Tselve geneest oock die eersderm van den ionghen kinderen als hy te verde uuthanckt.