Beginpagina van Plantaardigheden.nl
Actuele toepassingen van planten
© Wolverlei Tekst en Beeld –  Martin Stevens
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Plantenfoto's

   

A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

   
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt
28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 1 capitel 84, bladzijde 154-156 (in werkelijkheid 153-155)  Zie volgende pagina »

Van Verbene.   Cap. lxxxiiii.

Tgheslacht

Verbena es tweederleye van gheslachte/ een gheheeten Verbena recta/ dat es rechtopwassende Verbene/ dander gheheeten Verbena supina/ dat es cruypende ende neere Verbene/ ende dese es wederom twederhande/ manneken en wijfken.    

Tfatsoen

 

[155]   1   Die recht opwassende Verbene/ heeft eenen rechtopwassende steel eenen voet oft meer hooghe met vele aenwassende syde scuetkens ende rijskens daer aen cleyne blauwachtighe bloemkens wassen. Die bladeren sijn gruen rontsomme ghekerft ende wat verdeylt. Die wortel es cort met aenhanghende faselinghen.

 

2   Dat cruypende Verbena heeft teere ghehayrde cantighe steelkens lancx der aerden cruypende een voet oft onderhalven lanck/ daer aen wassen rondtachtighe rontsomme ghekerfte bladerkens den bladeren van Eycken loof ende van Chamedrys daer in xv. cap. af ghescreven es ghelijck/ maer veel mindere dan die Eycke bladeren ende meerder dan die bladeren van Chamedrys. Die bloemen sijn schoon blauw wassende lancx die steelkens aen dopperste/ naer die welcke dat breede teskens volgen ghelijck aen eerenprijs. Die wortel es veeselachtich.

 

3   Dat ander gheslacht van cruypende Verbena dat wijfken gheheeten wordt es den voorghescreven seer ghelijck/ alzoo dat (als Plinius scrijft lib. xxx. cap. ix.) sommighe tusschen dat manneken ende dwijfken gheen ondersceet ghemaeckt en hebben/ ghelijck oock in der waerheyt seer cleyn ondersceet tusschen desen tween es/ want dat wijfken es den manneken van stelen bladeren bloemen ende wortelen seer ghelijck/ alleen dat wijfken heeft ronder stelen/ cleynder bladeren en windt meer tacxkens oft scuetkens van eender wortel voortcomende/ oock soo wassen sijn bloemen naerder by een dan aen dat manneken.

Plaetse

Dat ierste gheslacht van Verbena wast op ongheboude plaetsen/ by den tuynen/

 

[156]   mueren/ wegen en watergrachten. Dat ander gheslacht wast in die beempden ende donckere neere plaetsen/ ende dat manneken/ wordt meer dan dat wijfken ghevonden.

Tijt

Die Verbenen bloeyen meestal in Hoymaent.

Naem

1   Dat ierste gheslacht van Verbena heet in Griecx Peristereon ende van sommighen Peristereon orthios. In Latijn Verbenaca columbina, columbaris, Herba Sanguinalis, Crista Gallinaceae, Exupera, ende van sommighen Feria oft Ferraria, Trixago, Verbena recta, ende Columbina recta. In die Apoteke Verbena. In Hoochduytsch Verbene Eysenkraut Eyserhart en Eiserich. In Neerduytsch Verbene ysercruyt en yserhert. In Franchois Vervaine.

3   Dat ander gheslacht wordt gheheeten in Griecx Hiera botani/ en nu ter tijt Peristereon hyptios/ van Pythaghoras Erysisceptrum/ van sommighe andere Demetria. In Latijn Sacra herba, Verbenaca supina en Cincinalis/ van Apuleius Licinia, Lustrago, Columbina supina en Militaris. In die Apoteke niet sonder groote dwalinghe Chamedrys oft Chamedryos/ gelijck wy dat in onse Latijnsche annotatien breeder verclaert hebben. In Hoochduytsch Erdtweyranck/ ende van sommighen volghende die dwalinghe van den Apotekers Gamanderlee ende Blauwmenderlijn. In Neerduytsch macht wel cruypende oft neere Verbene ghenaempt worden.

Natuere

Beyde die gheslachten van Verbena sijn drooghende van natueren.

Cracht en werckinghe

A   Die bladeren van dat rechte dat es rechtopwassende Verbene/ oft die wortelen alleene/ oft beyde tsamen in water ghesoden/ sijn seer goet voor die sweeringhen des monts/ ende des tantvleeschs/ alsmen daer mede den mont spoelt.

B   Tselve water daer die Verbene oft huer wortelen in ghesoden sijn/ es goet tseghen die tantsweer/ ende maeckt die tanden vast/ dicwils in den mont ghenomen/ ende vijf daghen lanck ghedroncken gheneset dat Crimpsel des buycx.

C   Dese Verbena met olie van Roosen ende azijn vermenght oft in olie ghesoden ende op thoot ghelijck een plaester gheleyt/ gheneest die pijne ende weedom des hoofs. Tselve doet oock een cransken van Verbena om thoot ghedraghen als Archigenes scrijft.

D   Die bladeren van Verbena met verckens liese vermenght oft met olie van Roosen versueten ende ghenesen die pijne ende weedom der moedere daer op gheleyt.

E   Die selve bladeren met azijn vermenght sijn goet gheleyt op dwilt vier/ verergerde ende vervuylde sweeringhen/ ende met huenich ghemengelt ghenesen zy die versche wonde/ ende sluyten die oude.

2 
F   Die cruypende oft neere Verbene es goet tsegen alderhande fenijn beet ende steeck van slanghen ende andere fenijnnige ghedierten met wijn ghedroncken oft van buyten daer op gheleyt.

G   Die bladeren van dese Verbene een vierendeel loots swaer met half zoo veel wieroocx ende met ouden wijn veertich daghen nuchter ghedroncken ghenesen die geelsucht.

H   Die bladeren van die neere Verbene met den wortelen in wijn ghesoden es goet tseghen die quade ende voorts etende sweeringhen des monts ende der amandelen/ die mont daer mede ghespoelt.

I   Die gruene bladeren ghestooten minderen die ghezwillen/ versueten die pijne van den hittighen apostumatien/ ende suyveren die vervuylde sweringhen daer op gheleyt.

K   Van deser Verbene vindtmen ghescreven dat dwater daer zy in gheleyt es/ in die eetcameren ghesprayet/ het gheselcap blijde ende vrolick maeckt.

L   Item dat een tacxken met drije ledekens goet es ghedroncken tsegen die derdedaechse cortsen/ ende met vier ledekens oft knoopkens tseghen die vierdedaechse.