Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2 Bloemen, welrieckende cruyden, saden, ende dyer ghelijcken Planten Alfabetisch

Deel 3

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Lilium candidum - Madonnalelie

Lilium bulbiferum subsp. croceum - Roggelelie

• Cruijdeboeck deel 2 capitel 38 Bladzijde 239

Tgheslacht

Lelien sijn tweederleye van gheslachte/ wit ende root.

Tfatsoen

Lilium candidum - Madonnalelie

Lilium, Rosa Iunonis (Lilium), witte Lelien

• Cruijdeboeck deel 2 capitel 38 Bladzijde 240

[240]   1   Witte Lelien hebben langhe breede vette bladeren tusschen den welcken voortcoemt eenen ronden rechten steel/ drije voeten oft meer hooch/ met cleyne bladerkens becleet/ daer aen boven aen dopperste voortcomen die schoone witte welrieckende Lelien/ in sesse langhe smalle bladerkens ghedeylt/ die van buyten een groen strepe oft ribbeken hebben/ en van binnen heel wit sijn ende boven aen dopperste wat omghecromt/ altsamen by een staende een clocxken volnaer in aensien ghelijck/ tusschen die welcke op sesse corte steelkens/ hangen sesse heel geel smalle tongeskens/ ende tusschen dyen staet een lanck recht steelken boven drijecantich/ eenen clepelken schier ghelijckende. Die wortel is ront wit eenen grooten ayeuyn ghelijck/ hebbende vele scelferen ghelijck clysteren op een ligghende/ met aenhanghende veeselinghen van onder.

Lilium bulbiferum subsp. croceum - roggelelie

Lilium rufum, Lilium rubrum, Hyacinthus, roode Lelien 1644 Vlaams: Lelien (Groote Purpure oft Roode), Martagons (Groote) 1616 Latijn: Lilium purpureum maius 1554/1557: Gilgen (Rot golt), Lelien (roode), Lilium rubrum, Lilium rufum, Lys rouge

2   Die roode Lelien hebben eenen corten steel niet over eenen voet hooch wassende/ met langhe smalle doncker gruene bladerkens becleet. Die bloemen sijn den witten Lelien van fatsoene ghelijck/ maer sonder rueck ende niet wit maer vierich root/ schier ghelijck een gloeyende cole. Die wortel is den witten ghelijck met faselingen onder ende boven aenhanghende.

Plaetse

Beyde dese gheslachten worden hier te lande in die hoven geplant/ ende sijn seer ghemeyn sonderlinghe die witte.

Tijt

1   Die witte Lelien bloeyen in Braeckmaent.

2   Die Roode bloeyen in Meye.

Naem

1   Die witte Lelie heet in Griecx Crinon en Lirion van sommighe Callyrion ende Crinanthemon. In Latijn Lilium ende Rosa Iunonis. In die Apoteke Lilium. In Hoochduytsch weisz Gelgen oft Lilghen. In Neerduytsch witte Lelien. In Franchois Lys blanck.

2   Dat ander gheslacht van Lelien/ wordt gheheeten in Griecx Crinum porphyron. In Latijn Lilium rubrum, Lilium rufum/ van Ovidius libro decimo Metamorphoseon Hyacinthus. In Hoochduytsch Rot golt gilgen. Hier te lande Roode lelien. In Franchois Lys iaulne.

Oirsake der namen

1   Van den Lelien scrijft Constantinus/ dat Jupiter doen hy Herculem van Alcumena ghewonnen hadde/ begheerende dat het kint onsterfelijck worden soude tselve aen die borsten van sijnder huysvrouwe Juno slapende/ geleyt heeft/ ende dat doen het kint wel gesoghen/ ende van den borsten hem ghekeert hadde/ uut den borsten van Juno noch veel melcks gheloopen ende ghestort is/ waer af deen ende dmeeste deel/ op den hemel ghevallen es/ dyens teeken men noch in den hemel siet te weten die witte strate die van den Noorden tot den Zuyden dweers duer den hemel streckt/ die in Latijn gheheeten wordt Via lactea/ en dander deel op der aerden ghestort/ daer af die Lelien ghewassen sijn/ die witticheyt van den melck in die bloemen draghende. Ende daer naer worden sy in Latijn Iunonis Rosa/ dat is Roose van Juno gheheeten.

2   Van den Roo lelien scrijft Ovidius dat zy ghegroeyet sijn van den bloede van den Jonghelinck Hyacinthus/ dyen Apollo met hem spelende ghequetst ende doot gheworpen hadde/ alzoo dat die cruyden van sijnen bloede root gheworden sijn/ waer af terstont duer tbevel van Apollo die aerde bloemen voortghebrocht heeft/ den Lelien van fatsoene ghelijck maer root/ als Ovidius seyt scryvende in deser manieren. Metamorphoseos, X.
" Ecce cruor qui fusus humo signaverat herbas.
" Desinit esse cruor, tyrioq, nitentior ostro
" Flos oritur, formamq, capit quam Lilia, si non,
" Purpureus color his, argenteus effet in illis.

Ende dese bloemen heeft Apollo ter ghedenckenisse van den ionghelinck Hyacinthus/ oock Hyacinthos dat is Jacinthen ghenaempt.  

• Cruijdeboeck deel 2 capitel 38 Bladzijde 241

Natuere

[241]   Die bloemen van witten Lelien sijn werm ende eendeels subtijl van substantien. Die wortelen daer af sijn drooge in den iersten graedt ende werm tot in den tweeden.

Cracht ende werckinghe

1
A   Die wortel van witten Lelien in huenich water ghesoden ende ghedroncken iaecht af met den Camerganck alle die onsuyverheyt van den bloede als Plinius scrijft.

B   Die wortel van witten Lelien gebraden oft met olie van Roosen ghestooten ende wel ghemenght vermorwet die verherde moedere/ ende doet die natuerlijcke cranckheyt weder comen van buyten daer op gheleyt.

C   Die selve wortel met huenich vermenght heylt die ghequetste zenuwen/ verdrijftdie scellen ende gheneest die quade seericheden des hooft ende des aensicht/ ende es goet op alle leden die uut huer ledt sijn ghestreken.

D   Wortel van witten Lelien met azijn/ oft bladeren van Bilsem/ oft gersten meel vermenght ghenesen die swellinghen ende apostumatien des ghemechts.

E   Die selve wortel in azijn ghesoden doet die exterooghen afvallen drije dagen sonder af doen daer op gheleyt.

F   Wortel van Lelien met olie oft smout vermenght doet het hayr wederom groeyen/ op die plaetsen die verbrant oft vercout sijn gheweest.

G   Die selve wortel onder die asschen ghebraden oft met olie van Roosen wel gemenght is goet tseghen dwilt vier. Zy gheneest die verbrantheyt van tvier/ ende sluyt alle sweeringhen. Tselve doen oock die bladeren/ ende daer en boven sijn zy goet op die beten van den serpenten gheleyt.

H   Tsap van den bladeren met azijn ende huenich in een coperen panneken ghesoden is seer heylsaem ende suyverende/ dienende tot oude sweeringhen ende versche wonden.

I   Van den bloemen van Lelien wordt olie ghemaeckt/ die seer vermorwende ende verdeylende is/ ende mits dyen goet is/ om die zenuwen te vermorwene/ ende om die herdicheyt van die moeder te ghenesene.

K   Tsaet van Lelien is goet tseghen die beet van der serpenten ghedroncken.