[362] Van selfs als Dioscorides scrijft groeyet in Lycien/ Pelopennesus/ in Arcadien/ Helide/ Messenien/ ende tot veel plaetsen by Pholoe ende Smyrna/ ende wast gheer in vette
grondt ende op hoochden daer die sonne veel opschijnt.
2 Dat cleyn wordt hier te lande op hooghe dorre beempden ende grasachtighe velden ghevonden.
Tijt
1 Die groote Santorie bloeyet hier te lande in Braeckmaent/ ende in Hoymaent.
2 Die cleyne bloeyet van in Hoymaent tot in Herfstmaent ende levert te wijle huer saet.
Naem
1 Die groote Santorie wordt gheheeten in Griecx Centaurion mega. In Latijn Centaurium magnum/ van sommighen als Apuleius scrijft Maronion, Nession, Pelethronia, Limnites, Hemeroton, Chironia, Haema heracleos, id est, Herculis sanguis, Polyphydion ende Unefera.
2 Dat cleyn heet in Griecx Centaurion micron. In Latijn Centaurium parvum ende Centaurium minus/ van sommighen
Febrifugia/ Fel terrae ende Multiradix. In die Apoteke Centauria minor. In Hoochduytsch Klein tausentguldenkraut/ Fieberkraut/ Erdtgall/ ende Biberkraut. Hier te lande Cleyn santorie oft Cleyn centorie. In Franchois Centaure ou Fiel de terre.
Oirsake sijns naems
Santorie wordt in Griecx Centaurion ende Chironion ghenaempt naer den ouden Chiron Centaurus die als Apuleius scrijft dese twee cruyden ierst ghevonden heeft/ ende Esculapio ghetoont/ oft als andere segghen die met desen cruyden ghenesen es gheweest doen hy in sijnen voet van eenen pijl in Hercules huys ghequetst was.
Natuere
1 Die groote Santorie es werm ende drooch tot in den derden graedt/ ende tsamen treckende van natueren.
2 Die cleyne es van natueren die groote ghelijck.
Cracht ende werckinghe
1
A Die wortel van groote Santorie een half loot swaer met water alsmen cortsachtich es oft met wijn alsmen sonder cortse es ghedroncken/ es goet den ghenen die gheborsten sijn/ die bloet spouwen/ eenich ledt vercrompen hebben/ cort van adem ende van borsten sijn/ pijne ende weedom in den buyck hebben/ oft eenighen verouderden hoest hebben.
B Die selve wortel met wijn ghedroncken/ verweckt die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen ende iaecht af die doode vruchten/ dwelck zy oock doet van onder met een pessus ghesedt.
C Die wortel van groote Santorie noch groen wesende/ oft in water gheweyckt gheneest ende heylt alle versche wonden daer op gheleyt.
D Tsap van deser wortel dat in sommighe landen vergaert ende bewaert wordt es van crachten den wortelen ghelijck.
2
E Die wortelen van cleyn Santorie en sijn in der medecynen niet bruyckelick/ maer die bladeren bloemen ende sap sijn oorboorlick.
F Cleyn Santorie in water oft wijn ghesoden iaecht af duer den camerganck die cholerijcke geele vochticheden ende die taeye
slijmachtighe fluymen ende es daer duer goet den ghenen die dat sciatica hebben/ als zy ghepurgeert met desen worden tot dat die camerganck bloedachtich wordt.
G Tot die verstoptheyt van der levere/ geelsucht ende verhertheyt van der milten es oock die cleyn Santorie seer goet ghebruyckt.
H Cleyn Santorie ghesoden ende ghedroncken doodet die wormen ende iaeght die selve met den camerganck af. Ende es seer
goet ghebruyckt tot cramp/ spanninghe/ ende alle ghebreken der zenuwen. |