Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3 Wortelen, medecynale cruyden, ende quaden hinderlijcke ghewassen
Planten
Alfabetisch

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 3 capitel 9, bladzijde 360-363   Zie volgende pagina »

Van Santorie.   Cap. ix.

1  

Centaurea centaurium - Groot duizendguldenkruid

2  
Centaurium erythraea - Echt duizendguldenkruid

 

Tgheslacht

Santorie als Dioscorides/ Galenus ende alle die oude meesters scrijven es tweederleye/ Groot ende cleyne.

Tfatsoen

Centaurea centaurium - Groot duizendgulden-kruid

Zie alle foto's van MBG

Centaurium magnum, Maronion, Nession, Pelethronia, Limnites, Hemeroton, Chironia, Haema Heracleos, Herculis sanguis, Polyhydion, Unefera, groote Santorie (groote Sanctorie)
  • 1644 Vlaams: Santorie (Groote)
  • 1616 Latijn: Centaurium magnum
  • 1554/1557: Centaurée (grande), Centaurium magnum, Hemeroton, Herculis sanguis, Limnites, Maronion, Nession, Pelethronia, Polyhidion, Rhapontica, Santorie (groote), Unefera

Overzicht Centaurea centaurium op deze site

Alle foto's van Centaurea centaurium op internet

Centaurea centaurium bij Kurt Stueber Gruppe Max Planck IZ

[361]   Groote Sanctorie heeft eenen ronden rechten steel ontrent vijf oft ses voeten hooch daer aen wassen groote breede bladeren in andere bladeren verdeylt den grooten ende gheheelen bladeren van den Notenboom seer ghelijckende/ behalven dat elck besonder bladeken langher es ende rontsomme ghekerft. Op dopperste van den stelen wassen ronde scelferachtighe bollekens/ den bollekens van den Corenbloemen seer ghelijckende maer veel meerder/ uut den welcken die bloemen voortcomen van vervwen wit naer tpeersch treckende niet anders wesende dan vele hayrachtighe dunne draykens. Als die bloeme vergaen es zoo vindtmen in die bollekens bruyn saet/ den sade van Onser vrouwen distel ghelijck maer meerder/ tusschen wollachtich hayr besloten. Die wortel es lanck vol saps ende bruyn root van coluere.

Centaurium erythraea - Echt duizendguldenkruid

Foto Martin Stevens

Foto Martin Stevens

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Centaurium minus, Centaurium parvum, Febrifugia, Fel terrae, Multiradix (Centauria minor), cleyn Santorie (cleyn Sanctorie, Centorie)
  • 1644 Vlaams: Santorie (Kleyn)
  • 1616 Latijn: Centaurium minus
  • 1554/1557: Biberkraut, Centaurée (petite), Centauria minor, Centaurium minus, Centaurium parvum, Centorie (cleyn), Erdtgall, Feberkraut, Febrifuga, Fel terrae, Fiel de terre, Multiradix, Santorie (cleyn), Tausentguldenkraut (klein)

2   Cleyn Sanctorie draecht cleyne teere cantighe steelkens en cleyne bladerkens den bladeren van Marioleyne niet seer onghelijck/ op dopperste van den stelen wassen schoone lijfvervwiche roode bloemkens die tsmorghens naer den opganck van der sonnen huer ontpluycken ende tsavonts wederom toe sluyten. Ende als dese bloemkens vergaen sijn/ zoo wassen daer cleyne scerpe hauwkens/ ghelijck een tervwe coren groot/ daer in seer cleyn saet leyt. Die wortel es cleyn houtachtich in der medecynen niet dienstelijck.

Plaetse

1   Die groote Sanctorie en wast hier te lande niet van selfs/ maer wordt in sommighe cruytliefhebbers hoven ghevonden/ die met groote neersticheyt dit cruyt sayen ende bewaeren.

 

[362]   Van selfs als Dioscorides scrijft groeyet in Lycien/ Pelopennesus/ in Arcadien/ Helide/ Messenien/ ende tot veel plaetsen by Pholoe ende Smyrna/ ende wast gheer in vette grondt ende op hoochden daer die sonne veel opschijnt.

2   Dat cleyn wordt hier te lande op hooghe dorre beempden ende grasachtighe velden ghevonden.

Tijt

1   Die groote Santorie bloeyet hier te lande in Braeckmaent/ ende in Hoymaent.

2   Die cleyne bloeyet van in Hoymaent tot in Herfstmaent ende levert te wijle huer saet.

Naem

1   Die groote Santorie wordt gheheeten in Griecx Centaurion mega. In Latijn Centaurium magnum/ van sommighen als Apuleius scrijft Maronion, Nession, Pelethronia, Limnites, Hemeroton, Chironia, Haema heracleos, id est, Herculis sanguis, Polyphydion ende Unefera.

2   Dat cleyn heet in Griecx Centaurion micron. In Latijn Centaurium parvum ende Centaurium minus/ van sommighen Febrifugia/ Fel terrae ende Multiradix. In die Apoteke Centauria minor. In Hoochduytsch Klein tausentguldenkraut/ Fieberkraut/ Erdtgall/ ende Biberkraut. Hier te lande Cleyn santorie oft Cleyn centorie. In Franchois Centaure ou Fiel de terre.

Oirsake sijns naems

Santorie wordt in Griecx Centaurion ende Chironion ghenaempt naer den ouden Chiron Centaurus die als Apuleius scrijft dese twee cruyden ierst ghevonden heeft/ ende Esculapio ghetoont/ oft als andere segghen die met desen cruyden ghenesen es gheweest doen hy in sijnen voet van eenen pijl in Hercules huys ghequetst was.

Natuere

1   Die groote Santorie es werm ende drooch tot in den derden graedt/ ende tsamen treckende van natueren.

2   Die cleyne es van natueren die groote ghelijck.

Cracht ende werckinghe

1
A
   Die wortel van groote Santorie een half loot swaer met water alsmen cortsachtich es oft met wijn alsmen sonder cortse es ghedroncken/ es goet den ghenen die gheborsten sijn/ die bloet spouwen/ eenich ledt vercrompen hebben/ cort van adem ende van borsten sijn/ pijne ende weedom in den buyck hebben/ oft eenighen verouderden hoest hebben.

B   Die selve wortel met wijn ghedroncken/ verweckt die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen ende iaecht af die doode vruchten/ dwelck zy oock doet van onder met een pessus ghesedt.

C   Die wortel van groote Santorie noch groen wesende/ oft in water gheweyckt gheneest ende heylt alle versche wonden daer op gheleyt.

D   Tsap van deser wortel dat in sommighe landen vergaert ende bewaert wordt es van crachten den wortelen ghelijck.

2
E   
Die wortelen van cleyn Santorie en sijn in der medecynen niet bruyckelick/ maer die bladeren bloemen ende sap sijn oorboorlick.

F   Cleyn Santorie in water oft wijn ghesoden iaecht af duer den camerganck die cholerijcke geele vochticheden ende die taeye slijmachtighe fluymen ende es daer duer goet den ghenen die dat sciatica hebben/ als zy ghepurgeert met desen worden tot dat die camerganck bloedachtich wordt.

G  Tot die verstoptheyt van der levere/ geelsucht ende verhertheyt van der milten es oock die cleyn Santorie seer goet ghebruyckt.

H   Cleyn Santorie ghesoden ende ghedroncken doodet die wormen ende iaeght die selve met den camerganck af. Ende es seer goet ghebruyckt tot cramp/ spanninghe/ ende alle ghebreken der zenuwen.

 

 

[363]     Tsap van desen cruyde inghenomen oft van onder met een pessus ghesedt verweckt die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen/ ende iaecht die doode vruchten af.

K   Tselve sap met huenich vermenght verclaert het ghesichte/ ende neempt alle duysterheyt af/ daer in ghedruypt/ ende dient seer wel in alle collyrien daer toe dienende.

L   Cleyn Santorie groen ghestooten heylt ende gheneest die versche wonden/ ende doet die oude quade wederspannighe sweeringhen sluyten daer op gheleyt.

M   Dit selve cruyt ghedroocht ende ghepoedert es goet gemenght met die salven/ plaesteren/ poederen/ oft dyerghelijcke andere medecynen die in fistulen ende diepe gaten vleesch doen groeyen/ ende herdicheden vermorvwen.

^Naar het begin van deze pagina