Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3 Wortelen, medecynale cruyden, ende quaden hinderlijcke ghewassen
Planten Alfabetisch

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Paeonia mascula - Gewone pioenroos

Paeonia officinalis - Boerenpioen

• Cruijdeboeck deel 3 capitel 16 Bladzijde 372

Tgheslacht

Pioenen sijn tweederleye als Dioscorides ende die ouders scrijven manneken ende wijfken.

• Cruijdeboeck deel 3 capitel 16 Bladzijde 373

Tfatsoen

Paeonia, Pentorobus, Glycysis, Dulcisida, Idaeus dactilus, Aglaophotis, Selenion, Dichomenion, Sclenogonon, Theodonion, Herba casta

 

Paeonia mascula - Gewone pioenroos

Paeonia mas, Pseudodictamnum (Diptamum), Pioene manneken (valsch Dictam)    Noot: De wortel werd gebruikt voor oprecht Dictamnum of Dictamus (zie Cruijdeboeck deel 2, hoofdstuk 70). 1644 Vlaams: Pioene Manneken 1616 Latijn: Paeonia 1554/1557: Aglaophotis, Dulcisida, Gichtwurtz, Herba casta, Idaeus dactylus, Kunigzblum, Mastbloemen, Paeonia, Paeonia mas, Peonienblum, Peonienrosen, Pfingstrosen, Pioene manneken, Pioene, Pioenenbloemen, Pionia, Pivoine, Pivoine masle

[373]   1   Pioene manneken heeft ronde bruyne rouwe ende een luttel hayrachtighe stelen/ daer aen wassen schoone uutghespreyde bladeren den bladeren van Noteboom schier ghelijck maer mindere. Aen dopperste van den stelen wassen schoone peersachtighe bloemen aen deen ende dopperste helft vier oft vijf bladerkens hebbende/ ghelijckende den bloemen van wilde Maluwe/ ende aen die onderste helft langhe omghecromde draykens ghelijck een baerdeken schier hanghende. Ende als dese bloemen vergaen zoo volghen naer elck bloeme vier oft vijf hauwkens tsamen by een wassende/ daer in swert effen blinckende saet leyt/ den sade van Pioene wijfken seer ghelijckende maer mindere. Die wortelen sijn lanck effen wit somtijts vinghers dick/ dweers duer ende over malcanderen wassende.

Paeonia officinalis - Boerenpioen

Paeonia foemina (Pionia, Paeonia), Pioene wijfken (Pioenen, Pioenbloemen, Mastbloemen) 1644 Vlaams: Pioene Wijfken (Eerste oft Enckel) 1616 Latijn: Paeonia femina prior 1554/1557: Aglaophotis, Dulcisida, Gichtwurtz, Herba casta, Idaeus dactylus, Kunigzblum, Mastbloemen, Paeonia, Paeonia foemina, Peonienblum, Peonienrosen, Pfingstrosen, Pioene wijfken, Pioene, Pioenenbloemen, Pionia, Pivoine, Pivoine femelle

2   Pioene wijfken heeft ronde stelen ontrent onderhalven voet hooch/ die als zy in die lente uutspruyten met den ionghen bladerkens heel root sijn. Die bladeren zijn groot/ breet/ ende ghelijck die bladeren van Angelica oft van groote Eppe gespleten. Op dopperste van den stelen wassen die bloemen die groot root ende seer schoon sijn schier een roode Roose ghelijckende in dmiddel oock/ geele hayrachtighe veeselinghen draghende. Als die bloemen gheresen sijn zoo volghen daer drije oft vier by een groote dicke hauwen vinghers dick die als zy rijp sijn/ open gaen ende dan vindtmen daer in sommige schoon roode corenkens ende schoon swert effen ende glat saet dat van binnen wit es. Die wortel heeft veel knoppen schier als eeckelen groot aenhanghende.

• Cruijdeboeck deel 3 capitel 16 Bladzijde 374

Plaetse

[374]   Pioene manneken wast tot sommighe plaetsen van Duytschlant op die gheberchten ende in die wildernissen. Hier te lande wordden beyde die gheslachten in die hoven gheplant.

Tijt

Pioene manneken bloeyet in Braeckmaent ende Hoymaent. Pioene wijfken bloeyet in beginsel van de Meye.

Naem

Pioene wordt gheheeten in Griecx ende in Latijn Paeonia/ van sommighen Pertorobus, Glycysis, Glycyside oft Dulcisida ende Idaeus dactilus/ van Apuleius oock Aglaophotis, Selenion, Dichomenion, Selenogonon, Theodonion, en Herba casta etc.

1   Dat ierste gheslacht heet nu ter tijt in die Apoteke Diptamum/ ende die wortel daer af wordt voor oprecht Dictamnum ghebruyckt daer nochtans gheen ghelijckenisse mede en heeft/ als uut die historie van Dictamnum in tweede Cruijdeboeck deel dees cruydeboecks ghescreven ghenoch blijckt/ ende daer om hebben sommighe gheleerden dit cruyt Pseudodictamnum/ dat es valsch Dictam ghenaempt.

2   Dat ander gheslacht wordt gheheeten in die Apoteke Pionia ende Paeonia. In Hoochduytsch Peomenblum/ Peomenrosen/ Gichtwurtz/ Kunigzblum/ Pfingstrosen. In Neerduytsch Pioenen ende pioenbloemen/ tot sommighe plaetsen van Vlaenderen Mast bloemen. In Franchois Pivoine.

Oirsake sijns naems

Pioenen hebben hueren naem naer den ouden Paeon die hier voortijts in die oude tijden die medecyne ghehandelt heeft ende dit cruyt in kennisse ghebrocht.

Natuere

Die wortelen van Pioenen sijn drooch tot in den tweeden graedt ende werm in den iersten/ ende subtijl van substantien.

Cracht ende werckinghe

A   Die wortel van Pioenen ghedroocht ende ontrent een boone groot met meede ghedroncken verweckt die natuerlijcke cranckheyt van den vrouwen/ zy doet die moeder wel suyveren als zy van kinde verleeght sijn/ ende vesuet die pijne ende weedom des buycx.

B   Die selve wortel opent die verstoptheyt van der lever ende van den nieren/ ende in rooden dicken wijn ghesoden stelpt zy den loop des buycx.

C   Die wortel aen den hals ghehanghen/ gheneest die vallende sieckte/ als Galenus ende meer andere bevonden hebben sonderlinghe aen ionghe kinderen.

D   Thien oft twelf van den rooden corenkens met bruynrooden harden wijn inghenomen stelpen die natuerlijcke cranckheyt van den vrouwen.

E   Vijfthien oft sesthien swerte saden met wijn oft meede ghedron