Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3 Wortelen, medecynale cruyden, ende quaden hinderlijcke ghewassen
Planten
Alfabetisch

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 3 capitel 48, bladzijde 421-424   Zie volgende pagina »

Van Bryonie.   Cap. xlviii.

1  

Bryonia dioica - Heggenrank

2  

Bryonia alba - Witte heggenrank

 

Tgheslacht

Bryonie es tweederleye/ wit ende swert als Dioscorides scrijft. Die Witte es al om ghemeyn ende al om wel bekent. Die Swerte es noch ter tijt onbekent ende en wordt hier te landen niet ghevonden.

Tfatsoen

Bryonia dioica - Heggenrank

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Ampelos leuce, Bryonia alba, Vitis alba, Alphesera, Viticella (Bryonia), witte Bryonie
  • 1644 Vlaams: Bryonie (Witte)
  • 1616 Latijn: Bryonia alba
  • 1554/1557: Alphesera, Bryonia, Bryonia alba, Bryonie, Couleuvrée blanche, Hundskurbs, Stichwurtz, Viticella, Vitis alba

[422]   1   Die witte Bryonie es van bladeren ende clauwierkens den ghemeynen Wijngaerde wat ghelijck/ maer in alle manieren veel rouwer ende witter/ hy heeft dunne teere steelen die seer hooch wassen ende al om met hueren clauwierkens aenhanghen ende huer selven om haghen ende boomen winden ghelijck die Hoppe. Die bladeren sijn groot met vier oft vijve diepe kerven ghedeylt den bladeren van Wijngaerde seer ghelijck maer witter/ rouwer/ ende meer ghehayrt. Die bloemen wassen veel by een ende sijn wit naer die welcke voortcomen ronde besien die ierst gruen sijn ende naermaels heel root worden. Die wortel es seer groot/ lanck ende dick/ bitter ende seer vremt van smaecke.

Bryonia alba - Witte heggenrank

Zie alle foto's van Biopix

Ampelos melaena, Bryonia nigra, Vitis nigra, Chiromos ampelos, Chironia vitis, swerte Bryonie
  • 1644 Vlaams: Bryonie (Swarte)
  • 1616 Latijn: Bryonia nigra
  • 1554/1557: Bryonia nigra, Bryonie (swerte), Chironia vitis, Couleuvrée noire, Stichwurtz (schwartz), Vitis nigra

Overzicht Bryonia alba op deze site

Alle foto's van Bryonia alba op internet

Bryonia alba bij Kurt Stueber Gruppe Max Planck IZ

Bryonia alba in Plantago PlantIndex

 

Bryonia alba - Witte heggenrank


zie ook editie 1644

2   Die swerte Bryonie als Dioscorides seyt heeft bladeren ghelijck Veyl maer meerder/ den bladeren van Witte clocxkens winde dieme Volubilis maior heet schier ghelijck/ ende oock dyerghelijcke stelen om die haghen ende boomen huer selven windende ende met hueren clauwierkens huer vast makende. Die vruchten hanghen by een ghelijck clene druyfkens ende sijn ierst gruen ende als zy rijp sijn heel swert. Die wortel es van buyten swert van binnen geel ghelijck Bucxboom hout.

Plaetse

1   Witte Bryonie wast al om hier te lande aen die canten van den velden huer selven aen die haghen ende tuynen windende.

2   Waer die Swerte ghevonden wordt es noch ter tijt onbekent.

Tijt

1   In den Meye beghint die witte Bryonie te bloeyene/ ende in Herfstmaent worden die vruchten rijp.

 

Naem

[423]   1   Die witte Bryonie heet in Griecx Ampelos leuce, Psilothron ende Bryonia. In Latijn Vitis alba. In Arabeusch Alphesera/ van Mattheus Sylvaticus Viticella. In die Apoteke Bryonia. In Hoochduytsch/ Stickwurtz ende Hunds kurbs. Hier te lande Bryonie. In Franchois Coulevree.

2   Dat ander Swert gheslacht heet in Griecx Ampelos melaena ende Bryonia melaena. In Latijn Vitis nigra en Bryonia nigra/ van sommighen Chiromos ampelos, hoc est, Chironia vitis. Ende mach wel gheheeten worden in Hoochduytsch Schwartz stickwurtz. In Neerduytsch Swerte bryonie. In Franchois Coulevree noire.

Natuere

Die wortel van die Witte bryonie es werm ende drooch tot in den derden graedt.

Die Swerte es van ghelijcke natueren maer in al niet soo sterck.

Cracht ende werckinghe

A   Die wortel van Bryonia ende sonderlinghe dat sap van der selver maeckt sterckelijck camerganck ende treckt af die taeye fluymen/ ende doet die urine lossen/ ende es seer goet om die herssenen/ borste ende die inwendige leden van fluymen ende groven taeyen vochticheden te suyveren ende te reynighen.

B   Die wortel van Bryonia alle daghen een iaer lanck duerende ontrent een vierenCruijdeboeck deel loots inghenomen gheneest die vallende sieckte.

C   Dese wortel helpt oock den ghenen die van der popelsie gheslaghen sijn ende swijmelinghe oft eenighe hooft sweer hebben/ ende es goet in die medecynen ghemenght die tot die beten van nateren dienen.

D   Die wortel van Bryonia ontrent een half drachma swaer met azijn dertich daghen ghedroncken gheneest die verherde ende seer verstopte milte. Tot den selven dient zy oock met vijghen ghestooten ende op die plaetse van der milten van buyten gheleyt.

E   Van die wortel van Bryonie met huenich machmen een Electuarium maken dat goet es den ghenen die cort van adem sijn/ eenen verouderden hoest ende pijne oft weedom in die sijde hebben/ ende den ghenen die van binnen ghequetst oft gheborsten sijn om dat gheronnen bloet te sceyden.

F   Een pessus van die wortel van Bryonia ghemaeckt ende van onder ghestelt verweckt die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen/ ende treckt af die secondine ende die doode vruchten.

G   Een badt van die wortel van Bryonia ghemaeckt doet oock tselve ende suyvert ende reynicht die moedere van alle onsuyverheyt ende vuylicheyt alsmen daer in sidt.

H   Die wortel van Bryonia met sout ghestooten es goet op alle quade voorts eten ulceratien ende sweeringhen ende vuyle loopende gaten sonderlinghe van den beenen. Tot den selven sijn oock die bladeren ende vruchten seer goet in der manieren als die wortelen ghebruyckt.

I   Die wortel van Bryonia reynicht oock die huyt/ ende doet die rimpelen ende fronsen vergaen/ ende verdrijft dat sproet litteken/ ende alderhande vlecken ende masen met meel van Erven ende van Foenum Graecum daer op ghestreken. Tselve doet oock die olie daer die wortel van Bryonie in ghesoden es.

K   Die wortel van Bryonie met wijn ghestooten/ doet sceyden dat gheronnen bloet/ verdrijft alle blauw gheslaghen oft ghestooten plecken/ doet sincken ende vergaen die versche gheswillen/ ende bringht die oude tot rijpicheyt ende doet die selve uutbreken. Item treckt alle splinters ende ghebroken beenderen uut/ ende es seer goet op die quade sweerende naghelen gheleyt.

L   Die vruchten van Bryonia sijn seer goet tot ruydicheyt ende quade scorftheyt ghebruyckt.

M   Die ionghe scuetkens van Bryonia die alder ierst voortcomen ghegheten sijn der maghen seer goet ende maken camerganck ende doen die urine lossen.

2
N  
Die wortel van die swerte Bryonie es tot allen den voorghescreven oock goet ghelijck die witte Bryonie maer niet soo sterck/ ende es sonderlinghe dienstelijck tseghen die

 

[424]   vallende sieckte ende swijmelinghe in thooft/ ende om die urine te lossene/ die natuerelijcke cranckheyt der vrouwen te verweckene/ ende om die verstopte ende gheswollen milte/ cleyn te makene.

O   Die ionghe scuetkens van dese Bryonie sijn oock seer goet gheten om water te lossene ende camerganck te hebbene gelijck die scuetkens van die witte Bryonie.

Hindernisse

Die wortel van Bryonia duer huer fortselijcke cracht beruert die maghe ende die inwendighe leden seer/ ende daer en boven es die Bryonie met bladeren/ vruchten/ stelen/ ende wortelen in alder manieren seer quaet den bevruchten vrouwen tzy bereyt oft onbereyt/ oft in eenighe medecyne vermenght/ alzoo datmen den selven die selve oft eenighen medecynen daer af niet ingheven en kan sonder groot letsel ende hindernisse.

Beeteringhe

Die quaetheyt van Bryonie wordt ghebeetert alsmen daer toe Mastix/ Gengebeer ende Caneel neempt ende die selve met huenich daer Rosynen in ghesoden hebben/ ingheeft.

 

^Naar het begin van deze pagina