Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4 Corenen, Legumina, Distelen ende dyerghelijcke
Planten Alfabetisch

Deel 5

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 4 capitel 46, bladzijde 552-554  Zie volgende pagina »

Van Eryngium.   Cap. xlvi.

1  

Eryngium maritimum - Blauwe zeedistel

2  

Eryngium campestre - Kruisdistel

 

Tgheslacht

Hoe wel dat van den ouders maer een Eryngium bescreven en wordt/ zoo sijn nochtans nu ter tijt in die Apoteken/ ende onder die cruytliefhebbers hier te lande twee cruyden bekent/ die beyde Eryngium ghenaemt worden. Deene wordt ghenaempt groote Eryngus oft Cruyswortele. Dandere cleyn Eryngus oft Cruysdistel.

Tfatsoen

Eryngium maritimum - Blauwe zeedistel

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Eryngion, Eryngium, Erynge, Centum capita (Iringus), Cruyswortele (groote Iringus, Endeloos, Meere wortele)

  • 1644 Vlaams: Distel (Cruys-), Eindeloos, Eryngium (Groot oft Zee-), Meerwortel
  • 1616 Latijn: Eryngium marinum [730]
  • 1554/1557: Cruyswortele, Endeloos, Erynge, Eryngium, Eryngium (grand), Eryngium marin, Eryngium marinum, Iringus, Meerewortele

[553]   1   Die groote Iringus oft Cruyswortele/ heeft groote breede wittachtighe ende rondachtighe dicke bladeren/ rontsomme wat ghefroncelt/ ende met stekende dorenen hier ende daer beset/ van smaecke aromatijck. Die stelen sijn ront ende wassen ontrent eenen voet hooghe/ van verwen beneden roodachtich/ ende daer op wassen ronde scerpe rouwe ende stekende bollekens ontrent een not groot/ die rontsomme beset sijn met cleyne bloemkens/ van verwen hier te lande meest hemelblauw met witte stipkens daer in hanghende. Ende vast onder dese bollekens wassen vijf oft ses stekende bladeren/ rontsomme den steel sterrewijs wassende/ die met dat opperste van den stelen hier te lande oock hemelblauw worden. Die wortel es thien oft twaelf voeten lanck/ ende schier zoo lanck datmense altemet niet gheel uutgraven en kan/ vinghers dick/ hier en daer gheknoopt/ van smaecke suetachtich.

Eryngium campestre - Kruisdistel

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Eyngium vulgare, Silybon, Silybum, Silybium, Lata spina (Iringus), Cruysdistele

  • 1644 Vlaams: Distel (Kleyne Cruys-), Eryngium (Kleyn oft Velt-)
  • 1616 Latijn: Eryngium campestre [730]
  • 1554/1557: Brachendistel, Centumcapita, Chardon à cent testes, Cruysdistel, Eryngium, Eryngium vulgaire, Eryngium vulgare, Iringus, Manstreuw, Rad distel, Radendistel

2   Dander gheslacht dat Cruysdistel ghenaemt wordt/ heeft breede ghecronckelde duer sneden bladeren/ die wittachtich ende aen alle canten met scerpe dorenen beset sijn/ den bladeren van Chardous niet seer onghelijck/ maer corter/ breeder/ rouwer/ herder ende meer ghesneden. Die steel es ontrent eenen voet lanck/ ende heeft seer vele sijde tacxkens/ daer aen op dopperste groeyen ronde rouwe scerpe bollekens/ den bollekens van Cruyswortele gelijck/ maer veel mindere/ daer vast onder oock vijf oft sesse cleyne smalle scerpe bladerkens wassen/ sterrewijs rontsomme den steel gheset. Die wortel es lanck/ slecht/ vinghers dick/ van buyten bruyn/ van binnen wit.

 

Plaetse

[554]   1   Eryngium wast als Dioscorides seyt op rouwe ongheboude velden/ hier te lande wordt hy ghevonden in Vlaenderen ende Zeelant op die duynen/ ende aen die canten van der zee.

2   Cruysdistel wordt oock op ghelijcke plaetsen hier te lande ghevonden/ sy wast oock in Duytschlant op sommighe velden by den Rhijnstroom/ ende op sommighe dorre heyden/ ende aen die ghemeyne straten/ ende wordt daer te lande by Straeszborch veel ghevonden.

Tijt

Beyde dese Distelen bloeyen hier te lande in Braeckmaent ende Hoymaent.

Naem

1   Dierste gheslacht van desen Distelen wordt ghenaemt in Griecx Eryngion. In Latijn Eryngium/ van Plinius oock Erynge ende Centum capita/ van den Arabeuschen meesters/ ende in die Apoteken Iringus. In Duytsch Cruyswortele/ ende van sommighen Endeloos/ In Westvlaenderen oock Meere wortele.

2   Dander gheslacht wordt gheheeten in Hoochduytsch Manstreuw/ Brachen distel/ und Raden distel. Hier te lande Cruysdistel. In die Apoteken nu ter tijt oock Iringus. Naer onsen duncken zoo eest die Distele die van Dioscorides in Griecx Silybon. In Latijn Silybum ende Lata spina ghenaemt wordt.

Natuere

1   Eryngium es in wermte ende coude middelmatich/ maer drooch ende subtijl van substantien.

2   Cruysdistel es werm ende drooch als aen den smaeck van der selver goet te mercken es.

Cracht ende werckinghe

1
A
   Die bladeren van Eryngium als zy ierst uutcomen sijn bequaem om met sout te etene/ ende hebben van den ouders hier voortijts in dyer manieren ghegheten gheweest als Dioscorides scrijft.

B   Die wortelen van dat Eryngium in wijn ghesoden ende ghedroncken/ sijn goet den ghenen die dat colica ende pijne oft weedom in den buyck hebben/ want sy doen dat crimpsel vergaen/ ende die winden scheyden.

C   Die selve wortel in der selver manieren ghebruyckt verweckt oock den vrouwen huer natuerlijcke cranckheyt.

D   Die wijn daer Eryngium in ghesoden es/ es seer goet tseghen tgraveel/ steen ende droppelpisse/ hy doet water maken/ ende den steen rijsen/ ende gheneest die ghebreken van den nieren/ als hij vijfthien daghen lanck achter een ghedroncken wordt.

E   Die selve wortel in der selver manieren ghebruyckt es oock goet den leversuchtighen ende den ghenen die van eenich fenijnnich ghedierte ghebeten sijn/ oft fenijn inghenomen hebben/ sonderlinghe als sy met den sade van wilden Pastinaken ghedroncken wordt.

F   Die selve wortel helpt oock den ghenen/ die den cramp hebben/ ende die met eenighe vallende sieckte besmet sijn.

G   Die wortel van Eryngium gruen ghestooten/ es oock goet gheleyt op die beten van den fenijnnighe ghedierten/ ende sonderlinghe op die beten van den vorschen.

H   Die wortel van Cruyswortele/ wordt in die Apoteken hier te lande gheconfijt/ ende inghegheven den ouden ende andere dorre maghere ende verstorven menschen/ om crachten ende voetsel te crijghene.

2
I
   Die wortel van Cruysdistele wordt oock in der selver manieren in die Apoteken gheconfijt/ ende oock om voetsel ende crachten te crijghene inghegheven/ hoe wel dattet met deser wortele spade bycoemt.

K   Es dese Cruysdistele dat Silybium/ zoo doet dat sap van der wortele inghenomen over gheven ende braken/ zoo Dioscorides scrijft.

 

^Naar het begin van deze pagina