Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5 Cruyden, wortelen ende vruchten, diemen in die spijse ghebruyckt Planten Alfabetisch

Deel 6

Asphodelus albus - Witte affodil

Asphodeline lutea - Gele affodil

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 77 Bladzijde 695

Tgheslacht

Niet teghenstaende dat wy in tweede Cruijdeboeck deel Cap.xliiii. van een gheslacht van Affodillen gescreven hebben/ daer sonderlinghe Dioscorides af scrijft/ zoo hebben wy nochtans van den selven wederom anderwerf hier ter plaetsen willen scrijven/ om dat nu in tlaetste tot onser kennisse ierst ghecomen es/ dat ander van Affodillen/ daer Galenus sonderlinghe af ghescreven heeft/ te weten tghene dat ronde wortelen heeft ghelijck die cleyne squillen diemen Hondsloock nuempt. Ende hier uut blijckt dat Plinius wel ghescreven heeft/ dat Affodillen tweederleye sijn/ te weten Manneken ende wijfken.

Tfatsoen

Asphodelos, Albucus, Hastula regia (Affodillus), bloeistengel: Anthericos, Albucum, Affodillen    Noot: De Affodille manneken wordt ook beschreven in Cruijdeboeck deel 2 en heeft dezelfde houtsnede als hier (zie Cruijdeboeck deel 2, hoofdstuk 44).

 

Asphodelus albus - Witte affodil

Asphodelus mas, Hastula regia mas, Affodille manneken (Asphodelus van Dioscorides) 1644 Vlaams: Affodillen (Groote Witte), Asphodelus (Grooten) 1616 Latijn: Asphodelus albus 1554/1557: Affodilen, Affodille manneken, Affodilus, Albucum, Albucus, Anthericos, Asphodel, Asphodelus, Asphodelus mas, Hache royale, Hache royale masle, Hastula regia, Hastula regia mas

1   Dierste gheslacht van Affodillen draeght langhe smalle bladeren ghelijck die Pareye/ ende tusschen dyen coemt voort eenen ronden steel/ onderhalven voet oft twee voeten hooch/ daer aen van boven den middele/ tot aen dopperste toe/ schoone witte oft seer bleecke lijfvervwighe bloemen wassen/ die van onder beghinnen te bloeyen ende boven eynde nemen. Ende als die bloemen vergaen zoo volghen daer cleyne ronde gheployde hauwkens/ die in dryen haer ontpluycken als sy rijp sijn/ daer in leyt dat saet dat bruyn

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 77 Bladzijde 696

[696]   es. Die wortelen wassen veel by een als aen Pioene wijfken/ van fatsoene elck ghelijck een groot langhe eeckele/ oft wat langher/ van binnen wat voosachtich/ van smaecke ierst wat tsamen treckende/ ende naermaels bitterachtich/ nochtans niet seer vremt oft wonderlijck van smaecke alzoo dattet gheen wonder en es datmen dese wortelen hier voertijts gegheeten heeft als Hesiodus en sommighe anderen scrijven.

Asphodeline lutea - Gele affodil Foto Luc Regniers Foto Luc Regniers

Asphodelus foemina, Hastula regia foemina, Affodille wijfken (Asphodelus van Galenus) 1644 Vlaams: Affodillen (Geele) 1616 Latijn: Asphodelus luteus 1554/1557: Affodilen, Affodille wijfken, Affodilus, Albucum, Albucus, Anthericos, Asphodel, Asphodelus, Asphodelus foemina, Hache royale, Hache royale femelle, Hastula regia, Hastula regia foemina

2   Dat ander gheslacht van Affodillen heeft oock smalle bladeren ghelijck dat voorgescreven/ maer mindere ende cortere/ ende tusschen dyen coemt oock eenen rechten effenen steel voort/ ontrent twee voeten hooch/ van den middele/ tot den oppersten toe becleet/ met bleeckgeele bloemkens in sessen ghesneden/ den bloemkens van den anderen Affodillen niet seer onghelijck. Ende als die vergaen zoo volghen daer cleyne in dryen ghedeylde hauwkens naer/ daer tsaet in leyt. Die wortel van desen es ront ghelijck eenen Aijeuijn bol den wortelen van cleynen squillen diemen hontsloock heet schier ghelijck/ maer wat meerder. In somma dese Affodille es den voorghescreven niet seer onghelijck/ dan alleen van der wortele/ dat het meeste onderscheet es/ dat tusschen dese twee es/ want met den bladeren stelen bloemen ende saet en sijn sy malcanderen niet seer onghelijck/ behalven dat die bladeren van desen corter sijn/ ende die bloemen veerder van een staen ende niet zoo dicht ende vast in malcanderen en groeyen.

Plaetse

Affodillen en worden hier te lande niet ghevonden/ dan in die hoven van cruytliefhebbers/ daer sy ghesaeyet ende gheplant worden.

Tijt

1   Dierste gheslacht van Affodillen bloeyet in Meye ende in Braeckmaent wordt dat saet rijp.

2   Dander levert sijn bloemen ende saet oock in Braeckmaent.

Naem

Dit cruyt wordt gheheeten in Griecx Asphodelos. In Latijn Albucus ende Hastula regia. In die Apoteke Affodillus/ ende daer naer hier te lande onder die cruytliefhebbers Affodillen. Die bloemen met den steel wordt gheheeten in Griecx Anthericos/ ende In Latijn als Plinius seyt Albucum.

1   Dierste gheslacht wordt ghenaemt Asphodelus mas, ende Hastula regia mas, ende es dat gheslacht daer Dioscorides af ghescreven heeft.

2   Tweede wordt ghenaempt Asphodelus foemina/ ende Hastula regia foemina/ ende dit es tghene daer Galenus af scrijft.

Natuere

1   Affodillen ende sonderlinghe die wortelen van dat ierste gheslacht sijn werm ende drooch van natueren tot in den tweeden graedt.

2   Die wortelen van dat ander gheslacht/ sijn werm ende drooch/ tot schier in den derden graedt.

Cracht ende werckinghe

1
A   Die wortelen sonderlinghe van dat ierste gheslacht van Affodillen ghesoden ende gedroncken/ doen water maken ende die urine lossen/ ende verwecken die natuerlijcke cranckheyt van den vrouwen.

B   Die selve wortel een vierenCruijdeboeck deel loots/ met wijn inghenomen/ es goet tseghen die pijne van der sijden/ hoest/ crimpinghe van den senuwen/ ende spanninghe ende treckende van den leden/ ende tseghen die ghescuertheyt.

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 77 Bladzijde 697

[697]   C   Die selve wortel es oock seer goet tseghen die beet van den fenijnnighen ghedierten/ alsmen drye vierenCruijdeboeck deel loots swaer daer af met wijn drinckt/ ende die bladeren/ bloemen ende wortelen met wijn ghestooten op die wonde ende beet leyt.

D   Tsaet van Affodillen ende die bloemen met wijn ghedroncken/ sijn oock goet tseghen tfenijn van den scorpioenen/ ende andere fenijnnighe ghedierten/ ende verwecken tot camerganck.

E   Die wortelen van Affodillen in droesem van wijn ghesoden sijn goet op die vuyle voortsetende sweeringhen gheleyt/ ende op die verouderde sweeringhen ende apostumatien van der vrouwen borsten ende van der manlickheyt. Zy es oock goet tot die versche apostumatien met meel van Gersten mout vermenght/ ende daer op ghelijck een plaester gheleyt.

F   Tsap van den wortelen met ouden goeden wijn/ wat Myrrha ende Sofferaen tsamen ghesoden es een goede medecyne voor die ooghen/ die dat ghesichte claer ende scerp maeckt.

G   Tselve sap alleene oft met wieroock/ huenich/ wijn ende myrrha tsamen ghemenght/ gheneest die draghende ende die loopende ooren daer in ghedruypt.

H   Tselve sap in der selver manieren vermenght es oock goet tseghen den tantsweer/ in die oore ghedruypt van der sijden daer die pijne niet en es.

2
I   Die asschen van der verbrande wortel/ sonderlinghe van dat tweede gheslacht/ gheneest die quade sweeringhen van den hoofde daert hayr uutvalt. Ende doet dat hayr wederom groeyen/ alsmense daer op strijckt.

K   Olie die in die wortele/ oft daer die wortele in ghesoden es/ es seer goet tseghen die verbrantheyt van den viere/ zy gheneest die Cackhielen/ ende versuet die pijne van den ooren.