Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5

Deel 6 Van der boomen, haghen, ende alle houtachtighe gewassen, en van huerder vruchten, gummen ende sapen ondersceet, fatsoen, naem, natuere, cracht ende werkinghe Planten Alfabetisch

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 6 capitel 39, bladzijde 760-762   Zie volgende pagina »

Van Araengie appelen, Citroenen ende Limoenen.   Cap. xxxix.

1  

Citrus aurantium - Bittersinaasappel

Citrus sinensis - Zoete sinaasappel

2  

Citrus limon - Citroen

3  

Citrus medica - Sukadecitroen (Cederappel, Cedraat)

 

Tgheslacht

Die Appelen die onder den naem Citrium van den ouders verstaen worden sijn nu ter tijt dryerhande/ van den welcken dat ierste gheslacht gheheeten wordt Araengie appel. Tweede Limoenen. Tderde Citroenen.

Tfatsoen

  Melea medice, Malus medica, Malus citria, vruchten: Mela Medica, Mala citria, Araengienboom

[761]   Die boomen daer die Araengie appelen/ Citroenen ende Limoenen op groeyen/ wassen recht op ghelijck andere boomen ende hebben veel gruene tacken/ daer tot sommighe plaetsen aen wassen stercke stekende dorenen. Die bladeren sijn gruen ende dick/ den Laurus booms bladeren niet seer onghelijck. Die vruchten hebben dicke scorssen ende sijn van binnen met claer duerschijnende merch/ dat vol saps es ghevult/ ende daer tusschen groeyet dat saet.

(deze werden vroeger als één soort beschouwd)

Citrus aurantium - Bittersinaasappel

(vruchten) Chrysomelon, Malum aureum, Malum Hespericum, Nerantzium, Malum Anarantium, Arantium, Araengie appelen

  • 1644 Vlaams: Aranieboom (vrucht: Aranieappelen)
  • 1616 Latijn: Malus anarantia (vrucht: Malum anarantium) [792]
  • 1554/1557: Anarantium malum, Arangie appelen, Arantium, Aureum malum, Malum Anarantium, Malum Hespericum, Narantzium, Narantzium malum, Nerantzium, Orenger, Pomerantsen, Pomme d'orenge

Citrus sinensis - Zoete sinaasappel

  • 1644 Vlaams: Aranieboom (vrucht: Aranieappelen)
  • 1616 Latijn: Malus anarantia (vrucht: Malum anarantium) [792]
  • 1554/1557: Anarantium malum, Arangie appelen, Arantium, Aureum malum, Malum Anarantium, Malum Hespericum, Narantzium, Narantzium malum, Nerantzium, Orenger, Pomerantsen, Pomme d'orenge

 

1   Die Araengie appelen sijn ront ghelijck ghemeyne appelen/ ende hebben dicke scorssen/ van buyten ierst gruen ende naermaels als sy rijp sijn/ schoon bruyn geel ghelijck Sofferaen/ van binnen wit ende voosachtich. Tmerch es claer ende vol saps dat in veel appelen suer es/ ende in sommighen suet. Tsaet es schier ghelijck een Terwe coren groot/ van smaecke bitter.

Citrus limon - Citroen (vruchten) Limones, Malum limonium, Citrium malum, Limoenen

  • 1644 Vlaams: Limoen-Appelboom (vrucht: Limonen oft Limoenen)
  • 1616 Latijn: Malus limonia (vrucht: Malum limonium) [791]
  • 1554/1557: Citrium malum (des Italiens), Limoenen, Limones, Limons, Malum Limonium

2   Die Limoenen sijn langher van fatsoene dan die Araengie appelen/ anders huer niet seer onghelijck/ huer scorssen sijn oock veel bleecker ende dunder/ ende huer saet es seer cleyn.

Citrus medica - Sukadecitroen (Cederappel, Cedraat)

(vruchten) Cedromela, Citrones, Mala citria, Limones, Citroenen

  • 1644 Vlaams: Citroen-Appelboom (vrucht: Citroenen)
  • 1616 Latijn: Malus Medica (vrucht: Malum Medicum) [791]
  • 1554/1557: Cedromelon, Citrinaten, Citroenen, Citrones, Citrons, Limones, Malus citria, Malus medica

3   Citroenen sijn lanck/ schier ghelijck Concommeren oft langher/ huer scorssen sijn dick van buyten geel van binnen wit. Tmerch es claer ghelijck tbinnenste van den Araengie appelen/ ende daer in leyt dat saet/ den sade van den selven Araengien niet seer onghelijck.

Plaetse

Dese vruchten groeyen in Italien/ Spaengien/ ende tot sommighe plaetsen van Vranckrijck. Hier te lande worden Araengie appelen gheplant in der cruytliefhebbers hoven/ maer sy en brenghen gheen vruchten voort/ dan als sy wel bewaert worden van die coude/ ende dan oock noch seer selden.

Naem

Die boom daer dese vruchten op wassen wordt gheheeten in Griecx Melea medice. In Latijn Malus medica ende Malus citria.

Die vruchten worden met eenen ghemeynen naem in Griecx Mela medica/ ende in Latijn Mala citria van den ouders ghenaemt.

1   Dat ierste gheslacht wordt oock gheheeten van den ouders in Griecx Chrysomelon/ In Latijn Aureum malum ende Malus hespericum/ van sommigen oock Nerantzium/ nu ter tijt Malum Anarantium ende Arantium/ In Hoochduytsch Pomerantzen. In Neerduytsch Araengie Appelen/ In Franchois Pome d’Orenges. In Spaensch Naranzas. Ende dese naemen schijnen wel ghecomen sijn van den naem Nerantzium/ daer dese appelen voortijts mede ghenaemt sijn gheweest als Nicander scrijft.

2   Tweede gheslacht wordt hier te lande gheheeten in die Apoteke Limones ende Malum limonium/In Duytsch Limoenen/ In Franchois Limons. Ende dit gheslacht wordt gheheeten in Italien als Antonius Musa scrijft Citrium malum.

3   Tderde gheslacht wordt in Griecx gheheeten Cedromela/ ende hier te lande ghenaemt Citrones ende Mala citria/ In Hoochduytsch Citrinaten/ In Neerduytsch Citroenen/ In Franchois Citrons. Ende dese vruchten worden in Italien Limones gheheeten/ als die selve Musa seyt.

Natuere

Die scorsse van desen appelen es werm ende drooghe van natueren.

Dat binnenste merch ende sap es cout ende drooghe tot in den derden graedt.

Tsaet es werm ende drooghe tot in den tweeden/ ende van ghelijcke natuere sijn schier oock die bladeren van den boomen.

Cracht ende werckinghe

A   Tsap van desen appelen ende dat binnenste daer dat sap in es/ sonderlinghe van den Araengie appelen/ es seer goet tseghen alle fenijnnighe corruptien/ ende tseghen die pestilentiale ende andere heete cortsen/ ende bewaert ende bescermt den mensche niet alleen daer af/ maer gheneest oock die selve sieckten.

B   Tselve sap sterckt oock dat herte/ ende boven al den crop van der maghen/ ende daerom

 

[762]   zoo gheneset oock alle flauwicheyt/ benautheyt/ walghinghe/ braken ende hicken in die heete cortsen/ oft andere dyerghelijcke sieckten daer die maghe te lijden heeft.

C   Die selve vruchten ende huer sap/ verslaen oock den dorst/ ende maken appetijt ende lust om eten.

D   Syrope van den sape van desen vruchten ghemaeckt/ es van crachten ende werckinghe den sapen schier ghelijck/ maer bequaemer ende liefelijcker om nemen.

E   Die scorssen van dese Appelen/ alleen oft met suycker gheconfijt gegheten/ verwermen die maghe/ ende doen die spijse verteeren/ sy verdryven oock alle quade corruptien uut der maghen/ ende sijn mits dyen goet ghebruyckt den ghenen die eenen stinckende adem hebben.

F   Tsaet es goet tseghen alle fenijn/ vergiftheyt/ steken ende beten van alle fenijnnighe ghedierten/ het doodet oock ende iaecht af die wormen/ ende es seer goet daer tsegen den kinderen ingegheven.

G   Alsmen tsaet in die eerde stelt/ zoo comen daer af ten ierste iaere cleyne boomkens/ die welcke voor salaet gegheten/ oft daer mede ghemenght smaeckelijck sijn/ ende daer en boven seer goet om die maghe te sterckene/ ende om appetijt ende lust tot eten te verweckene.

 

^Naar het begin van deze pagina