Onder alle de deelen van de konste der Medicijne,
de welcke niet weynighe en zijn, en is de kennisse der Cruyden,
oft de wetenschap der simpelen, tot de Medicijne dienende, gheensins
het laetste oft het minste deel te achten; maar behoort veel eer
voor 't meeste ende 't beste ghehouden te wesen, als het oudtste
ende het eerst ghevonden; ende waer van den oorspronck ende t'beginsel
der Medicijne ghekomen is. Want doen de konste der Medicijne noch
onbekent was, ende vande krancke ende onghevallighe menschen te
helpen ende te ghenesen niemandt wetenschap oft behandigheydt en
hadde; heeft men die met de kennisse van sommighe cruyden begonst,
de welcke eerstelijck van de ghene diemen voor d'oudtste vinders
der Medicijne houdt (Heroës oft Goden gheheeten) door eenigh
gheluck oft wonderlijck gheval bekent, ende daer nae, door het
dickwils ghebruycken ende versoecken, in veel ghebreken, wonden
ende kranckheden oorboorlijck ende nut bevonden zijn gheweest.
D'andere deelen der Medicijnen zijn langh nae de vindinge van
de krachten der kruyden in 't licht gekomen: ende hoe wel sy den
Medicijn bequaemer ende in sijne wetenschap volmaeckter doen worden;
nochtans zijn sy van sommighe wijse lieden voor onnoodich, iae
oock voor verachtelijck, ghehouden. Want sommighe van dien, Empirici gheheeten,
houden het deel der Medicijne, datmen Physiologica noemt,
voor heel onnoodich; segghende, datmen der menschen aerdt oft natuere
niet en behoeft t'onder-soecken; ende dat de konste der Medicijne
alleen bestaet in eene wetenschap, die door langh ghebruyck ende
ervarentheydt ghemerckt ende ghevonden is. Sommighe andere, hoe
wel sy de kennisse der menschen Natuere oft Physiologia niet
heel en verworpen, en achten nochtans alle haere deelen niet oorboorlijck
oft nootsakelijck; ende houden d'Anatomie (oft de kennisse der
leden van de menschen door het snijden ghekreghen) voor onnut,
iae vuyl ende wreedt. Sommighe van d'ouders hebben oock het onder-soecken
van het slaen vande arterien oft de pols aderen heel veronachtsaemt;
ende Hippocrates self heeft in sijne boecken daer seer luttel van
vermaent.
Doch noyt en zijnder eenighe van die gheweest, die de wetenschap
ende kennisse der cruyden ende ghewassen versuymt, oft niet gheacht
en hebben : de welcke selfs vande wilde ende barbarische menschen
onder-houden ende ghepleeght wordt; want men daghelijcks bevindt,
dat sy (hoe wilt sy oock zijn) sommighe cruyden ende andere dierghelijcke
dinghen tot ghenesinghe van hunne wonden ende sieckten kennen ende
ghebruycken.
Voorwaer in d'oude ende eerste tijden is de kennisse der cruyden
soo veel gheacht gheweest, datmen haere vindinghe den onsterfelijcke
Goden heeft toe-gheschreven; ende den menschen, de welcke eenighe
baet uyt de cruyden ghevonden oft ghetoont hadden, heeft men seer
groote eere aenghedaen, ende voor Goden ghehouden.
Het cruydt Moly ghenaemt is vanden Godt Mercurius eerstelijck
bekent gheweest : ende Homerus schrijft dat hy 't selve aen Ulysses
getoont heeft, om dat tegen de tooverije van Circe te gebruycken.
Het cruydt Mercurialis, oock van den selven Godt ghevonden
zijnde, wort naer hem gheheeten. De Poëten dichten insghelijcks,
dat den Godt Apollo den menschen vele cruyden ghewesen ende mede
ghedeylt heeft; soo dat Ovidius hem de vindinge van de Medicijne
toeschrijft. De cruyden Panaces gheheeten moetmen Esculapius
ende Hercules danck weten. Nymphaea heeft den naem van eene
Nimfe oft Water-Godinne, die eerst de krachten van dat cruydt gheopenbaert
heeft. Chiron den Centaurus, ende Achilles, heeftmen weerdigh gheacht,
om hen Goddelijcke eere aen te doen, om dat sy ettelijcke cruyden
(die van hen oock ghenoemt worden) eerst ghetoont ende in vele
manieren nuttelijck bevonden heb
ben; te weten Panaces
Chironium, ende alle beyde de gheslachten van Centaurium;
ende Achilléa : met welck cruyt Telephus ghenesen
is gheweest, soo Homerus vertelt.
Daer en boven is de kennisse der cruyden niet alleen van de
Heroës, oft van de Medicijns, die nae hen ghekomen zijn, in
eeren ghehouden gheweest; maer oock vele Koninghen ende machtighe
Vorsten hebben de selve seer bemint ende vermeerdert : namentlijck
Gentius Koningh van Illyrien, Lysimachus Koningh van Macedonien,
Attalus Koningh van Pergamus, Juba Koningh van Mauritanien, Artemisia
de huysvrouwe van Mausolus Koningh van Carien; ende boven alle
Mithridates Koningh van Pontus ende Bithynien : van den welcken
niet alleen de kracht van het Scordium ghevonden is, maer
oock de wijt-vermaerde ende hoogh-ghepresen compositie, Mithridatium gheheeten,
haeren naem heeft : de welcke by alle oude Griecksche, Latijnsche
ende Arabische Medicijns veel gheacht is gheweest, ende nu ter
tijdt noch seer veel ghebruyckt ende ghepresen wordt.
Oock van al d'oude Medicijns is daer noyt iemandt gheweest, die
sijn beste niet ghedaen en heeft om de wetenschap van de cruyden
ende simpelen te verkrijghen; in dien niet van alle, ten minsten
van de ghene die in het ghenesen ende daghelijcks ghebruyck der
Medicijnen nut ende oorboorlijck waren.
Daerom en is het nu gheensins van noode alle de schare van d'oude
Medicijnen hier tot bevestinghe van mijn reden te roepen; van de
welcke Galenus dickwils vermaent : Aenghesien dat het kennelijck
ghenoegh is, dat d'oude Medicijns, gheene Apotekers ghebruyckende,
selfs met hun eyghen handen, oft door hunne leer-iongheren oft
discipelen, alle hunne drancken ghemaeckt, ghemengelt, ende den
siecken gebroght ende gegeven hebben. Het welck sy sonder de kennisse
vande cruyden ende dierghelijcke simpelen gheensins en souden konnen
doen hebben. Iae dat Hippocrates selve (die wy alle voor den oppersten
Medicijn houden) in dier voeghen sijn konste ghebruyckt heeft,
kan aen een ieder kennelijck ghenoegh wesen door den brief die
hy aen Crateuas schrijft.
Ende dit is d'oorsaecke dat Galenus alle Medicijns ende lief-hebbers
der konste neerstelijck vermaent om de kennisse der cruyden te
verkrijghen, aldus schrijvende in sijn eerste boeck van de Antidota :
Een aenkomenden Medicijn behoort de kennisse van alle cruyden te
hebben, oft ten minsten van het grootste deel van die, de welcke
wy meest ghebruycken.
Van alle de redenen, waer mede Galenus de Medicijns verweckt om
de kennisse van de ghewassen te hebben, zijn dese twee meest nopende
: D'eerste is in het sevenste boeck van de Menghelinghe der Medicijnen
nae de plaetsen, in het tweede capitel; ende is : Op dat aen een
Medicijn niet onbekent en zy, hoe eenen dranck oft ander medicament
ghemaeckt ende ghemenghelt is, ende waer voor 't selve nut is;
het welck hem onmoghelijck is te weten, sonder eene ghewisse kennisse
van alle de droghen oft simpelen, die in die compositie gedaen
worden. Selfs (seyt hy aldaer) hebbe ick dickwils vermaent, dat
iemandt, die wel verstaen wilt al dat de Medicijns in hunne boecken
schrijven, moet eerst seer wel ervaren zijn in de kennisse van
alle de drogen oft cruyden, eer hy sich wil begheven om de boecken
te lesen. Want sonder diergelijcke wetenschap en kan hy geensins
weten oft wijs worden in wat geslachte van drancken oft medicijnen
eenigen voor-ghestelden dranck is; dat is, oft dien drank onder
de slappe ende onstercke, oft onder de heel stercke ende geweldige,
oft onder de middelbare gerekent moet wesen.
D'andere reden, waerom Galenus begeert dat den Medicijn in de
cruyden ervaren zy, is van hem voortghebrocht in het derde boeck
van de Medicijnen nae de geslachten; ende is dese : Op dat de Medicijns
hen gheensins vande Drogisten en laten bedrieghen. Daerom (seydt
hy aldaer) mijne vrienden, ick vermane u neerstelijck seer, dat
ghy u beste doet om my daer in oock te volghen, in dien ghy-lieden
u konste wel ende eerlijck bedienen wilt. Want u is seer wel bekent,
hoe dat my alle iaer uyt alle landen alderleye droghen ende simpelen
ghebrocht worden; door dien ick bevinde, dat de onbeschaemde ende
oneerlijcke op-koopers van alle dinghen (soo klaeght Galenus van
de Drogisten van sijnen tijdt, die welcke hy Rhopopolas 'Rhoopopoolas'
noemt, als ofmense Romp-koopers hiete) alle dinghen vervalschen
ende vervuylen in verscheyden manieren. 'T waer voorwaer beter,
niet alleen de Drogisten te beschuldighen, maer oock de koop-lieden,
diese hen te koope brenghen : ende insghelijcks oock, iae noch
meer, de ghene die de cruyden aen de koop-lieden leveren; als oock
de ghene die het sap van de wortelen, de vruchten, de bloemen,
ende de spruyten van de berghen halen, ende inde steden brenghen
: Want dese zijn die het eerste bedrogh in de droghen doen. Soo
dan, al de ghene die de menighte van de nootsakelijcke hulpe inde
konste der Medicijne uyt alle landen hebben wilt, die moet in alle
gheslachten van ghewas, dieren ende metael, ende andere aerdsche
dinghen der Medicijne oorboorlijck wesende ervaren zijn : op dat
hy daer uyt, al dat hem 't beste ende 't nutste is, uyt-kiesen
ende uyt-kippen magh.
Voorseker dese ende dierghelijcke redenen van Galenus voordt-ghebroght,
in dien sy oyt plaetse ghehadt hebben, zijn immers in dese onse
tijden veel te achten; in de welcke dit deel der Medicijne soo
vergheten ende veronachtsaemt heeft gheleghen, datmen die sorghe
op d'onwetende ende onervaren menschen, iae oock op vrouwen, wiens
ampt was de cruyden te vergaren, heeft laten rusten; recht als
oft die sake den Medicijne niet aen en ginghe. Het welck niet sonder
groote schande van alle Medicijns en geschiet, iae oock niet sonder
groot achterdeel ende schade vande kranke. Want hoe sal doch iemandt
sy-selven voor een goedt konstenaer derven uyt gheven, indien hy
de ghereedschap ende instrumenten van sijne konste niet wel en
kent? De Medicijne is oock in 't getal der konsten : ende een goedt
Medicijn is oock eenen konstenaer. Maer sonder
instrumenten oft ghereedschap en kan gheene konste volmaeckt zijn,
oft in 't werck ghestelt worden.
De instrumenten oft de ghereedschap vande konste der Medicijne
zijn meestendeel simpelen oft onghemengelde droghen, van de cruyden
oft ghewassen ghenomen; wel verstaende van dat deel der Medicijne,
dat de Medicijn-drancken ende dierghelijcke dinghen belanghende, Pharmaceutice gheheeten
wordt : want aengaende dat deel der Medicijne, datmen Chirurgica heet,
dat heeft eerst ende meest voor sijne ghereedschap de handt van
doen, ende sommighe andere instrumenten; hoe wel de selve daer
en boven oock drancken ende andere medicamenten eens-deels van
noode heeft.
Voorts alle medicamenten zijn oft simpel (dat is ongemengelt)
oft worden van de simpelen gemaeckt ende ghemengelt. By aldien
den Medicijn de simpele medicamenten ende ghewassen niet en kent,
hoe sal het hem mogelijck wesen den siecken sijn oorboor te doen,
ende behulpigh te zijn? Daer zijn Apotekers ghenogh (andwoorden
sy) in dese tijden, de welcke onse voorouders niet en hebben ghehadt.
Het is waer : maer sal daerom een Medicijn al het welvaren van
den krancken op den Apoteker betrouwen, ende laten rusten? Ende
oft nu den Apoteker onervaren ware, ende gheene sorge en droege
om de droghen te kennen, oft sijne drancken van goede ende oprechte
simpelen te maken, sal den Medicijn dat al onghemerckt laten door
gaen? Sal hy ghedoogen datmen schadelijcke cruyden in plaetse van
nutte, koude voor heete, warme voor koude; verlepte, vermeluwede
ende bedorvene, voor versche ende goede gebruycke? Voorwaer dat
en staet een Medicijn niet toe te gedoogen. Ende nochtans sal hy
dat moeten toelaten, indien hem de drogen ende cruyden vremt ende
onbekent zijn, soo dat hy het bedrogh van de Drogisten ende ontrouwe
Apotekers niet en kan ontdecken. Wat sal daer en tusschen den armen
siecken gheschieden? den Medicijn doet hem goeden moet hebben,
ende raet hem om niet te wanhopen : den krancken hoopt, ende betrouwt
hem op de wetenschap ende ervarentheydt van den Meester; ende is
onderdanigh in al dat hem gheraden ende gheboden wordt : maer daerenteghen
kan den Apoteker al dit door sijn' onervarentheydt oft ontrouwigheydt
verwerren ende bederven.
Om t'selve klaerlijcker te kennen te gheven, ende onse redenen
te verstercken, laet ons tot bevestinge stellen een Electuarium
oft meesterije, Diamargariton calidum geheeten, het welck
van Avicenna beschreven wordt, tot ghebruyck van de bevruchte vrouwen;
in de menghelinge van het welck eene droge byghevoeght wordt, Seitaragi van
d'Araben gheheeten : in plaetse vande welcke, d'onwetende en ongheleerde
Apotekers (het recht Seitaragi niet hebbende) plegen te ghebruycken
Turbith; eene wortel die seer purgeert, ende het lichaem met groot
ghewelt ende beroerte suyvert. Ende alsoo wordt die compositie,
in stede dat sy behoort sacht, ende de onstercke ende bevruchte
vrouwen bequaem te zijn, door haer groot ghewelt ende kracht aen
d'arme vrouwen schadelijck, iae oock somwijlen doodelijck. Wie
is hier in te beschuldighen? wie moetmen die dwalinghe toeschrijven?
den Apoteker, oft den Medicijn? Den Apoteker sal hem selven verschoonen
ende ontschuldighen, segghende dat hy t'selve niet alleen door
't ghedooghen, maer oock door den raet van eenighen Medicijn ghedaen
heeft. Soo moet dan alle de schult van dit groot misverstandt op
den Medicijn gheworpen worden, als onervaren in de kennisse vande
droghen, die men in de drancken ende meesterijen behoort te doen.
Want hadde hy gheweten, dat het Seitaragi, nae het segghen van
Avicenna selve, ende oock het betuyghen van Hali-Abbas, geene ghelijckenisse
met allen met den Turbith en heeft, maer een houdtachtighe, dunne
ende broose droge is, den Genoffels-naghelen niet ongelijck; niet
seer verscheyden van die stockachtighe rijfkens, diemen by de Genoffels-naghelen
pleegh te vinden; hy en soude voorwaer niet toeghelaten hebben,
datmen den Turbith in stede van Seitaragi ghebruycken soude.
Dierghelijck misverstandt oft dwalinge sietmen daghelijcks in
het gebruyck van eene droge Lycium gheheeten. Want de Medicijnen
pleghen, soo wanneer de krancke met herden stoelgangh oft druckinghe
ghequelt zijn, pillen, om van onder te ghebruycken, suppositorien
ghenoemt (als die pijne seer groot is) van dat voornoemde Lycium te
maken; de welcke sy daer van oock Lycinia heeten. Nochtans
sietmen hedensdaeghs, dat, soo dickwils men de selve pillen ghebruycken
wilt, daer meer letsel ende schade af komt, ende de pijne grooter
wordt, dan sy te voren was, in stede van daer door verlicht oft
minder te worden. Ende dat geschiedt door dat d'Apotekers nu in
plaetse van het sap van Lycium (dat t'samentreckende is)
gebruycken het sap van de vruchten van Periclymenum oft Caprifolium,
in Duytsch Memmekens-cruydt gheheeten; welck sap scharp ende bijtachtigh
is. Maer hadden de Medicijns de krachten van 't selve Memmekens-cruydt
maer alleen aen den smaeck willen beproeven, sy souden lichtelijck
hunne dolinghe ghemerckt hebben. Dan sy zijn tot noch toe soo onachtsaem
ende luy geweest, ende hebben de wetenschap der simpelen soo seer
veracht, dat sy alleen op d'Apotekers alle hun betrouwen ghestelt
hebben.
My is noch wel indachtigh, dat ick in sommighe Apotekers winckels
ghesien hebbe ettelijcke voorschriften van salven, daermen het
sap van Cyclaminus (oft Verkens-broot) by moeste doen. Ende
wel wetende als dan, dat d'Apotekers 't selve sap niet en hadden,
hebbe hen ghevraeght, van waer sy dat sap bekomen oft ghekreghen
hadden. Waer op sy my, in stede van te andtwoorden, het cruydt Pyrola gheheeten
ghetoont hebben; het welck sy voor Cyclaminus ghebruyckten.
Ende voorwaer diergelijcke fauten oft misverstanden sietmen dickwils
in vele winckels gheschieden.
Maer het soude my als nu te langh wesen te verhalen, in hoe
vele manieren sy hun bedrogh ende
valscheydt
te wercke stellen : ghemerckt dat sy hunne menghelingen oft compositien
van verlepte, verrotte ende bedorven cruyden ende droghen maken;
en daerenboven de selve verargheren, als sy daer sommighe onnoodighe
oft schadelijcke dinghen bydoen, ende sommighe noodighe achterlaten;
ende (dat noch meer is) versierde, naeghemaeckte, vervalschte ende
onrechte droghen voor d'oprechte, natuerlijcke ende uytghelesene
dinghen verkoopen. Ghelijckerwijs men sien magh, dat sy in plaetse
van oprechte Aloë, ons het sap van Aëizöon (dat
is Huys-loock oft Donder-baert) met de vuyligheydt van Aloë te
samen ghesoden, niet en schamen te verkoopen. Voor oprecht Rha oft
Rhabarber, gheven sy ons eene wortel met Saffraen gheverwet. ln
plaetse van sap oft wijn met suere Granaet-appels, verkoopen sy
het sap van eenighe andere suere vrucht, uytgheperst, ende met
de wortel van Anchusa root gheverwet. Vele andere dierghelijcke
dingen zijnder, de welcke d'Apotekers niet alleen, maer oock de
Drogisten pleghen te vervalschen, te vervuylen, te bederven, te
besmetten, te versieren ende nae te maken, als sy hunne boose ende
onrechte waere den onvoorsichtigen ende onervaren menschen in de
hant steken.
Daerom behoort den Medicijn seer sorghvuldigh te wesen, om de
kennisse vande ghewassen ende dierghelijcke dinghen te hebben;
op dat hy van d'Apotekers ende Drogisten niet bedroghen en worde.
Daerenboven behoort hy, soo veel als 't hem moghelijck is, het
ghebruyck der vremde ende uytlandige droghen te schouwen ende te
vlieden; maer moet veeleer ghebruycken dat in het landt, daer hy
woonachtigh is, selve wast : het welck seer licht om krijghen is,
ende soo haest niet vervalscht oft bedorven en kan worden. Dese
twee noodige saken sullen den Medicijn seer licht om doen wesen,
soo wanneer hy de cruyden ende droghen seer wel kennen ende onderscheyden
kan.
Om dese ende dierghelijcke oorsaken en kanmen niet te vollen loven
ende prijsen den arbeydt ende moeyte van alle de gene die hun beste
gedaen hebben, ende noch hedensdaeghs alle hunne neerstigheyt doen,
om dit deel der Medicijne, verbetert ende vermeerdert, nae langhdurige
duysternisse in 't licht te brengen. Ende by soo verre sy de waerheyt
somwijlen niet en hebben konnen ghevinden, nochtans en zijn sy
daerom gheensins te berispen oft te verachten (gelijck sommige
door bitterheyt ende onverstandigheyt ghedrongen zijnde, plegen
te doen) maer bedeckende (soo veel als men kan) ende latende ongemerckt
henen gaen hunlieder dwalinge, salmen alleen sijn beste doen, om
de waerheyt te wijsen; de welcke maghtigh genoegh is om alle dwalingen
ende fauten te niet te doen ende te verdrijven. Maer by soo verre
de dwalinge sulcks is, dat sy in geenderleye maniere en magh noch
en kan verswegen blijven, moet men deselve met saechtmoedigheyt
ende seeghbaerheyt ontdecken. Want ghelijckerwijs het dwalen ende
missen in alle saken seer licht is, soo is dat inde kennisse der
cruyden alderlichste; door dien sy soo langen tijt veronachtsaemt
ghelegen heeft; ende oock om dat d'oude schrijvers soo kort in
hunne beschrijvingen zijn, dat sy menige cruyden (de welcke in
hunne tijden van een iegelijck seer bekent waren) oft niet beschreven
en hebben, oft soo luttel daer af vermaent hebben, als oft sy van
hen niet gheacht en waren geweest. Daerom en is het geensins te
verwonderen, dat de gene die eerst hun beste gedaen hebben om de
kennisse van dese saken wederom in 't licht te brengen, niet stracks
in 't eerste ende in alles de waerheyt gevonden en hebben; maer
in sommige van die gemist oft gedoolt hebben. Doch hunlieder poogen
ende voornemen en is daerom geensins te verworpen; noch hunnen
verdienden lof ende prijs en is hen daer om gheensins t'ontrecken.
Selfs, men is ghehouden hen grootelijcks te bedanken, om dat sy
veel eer menschen gheest verweckt hebben; de welcke geholpen zijnde
door den arbeydt ende vindinghen van hunne voorganghers, iet sekerders
ende waerachtighers hebben konnen te weghe brenghen.
Wy hebben ons oock in diergelijcke maniere van arbeydt willen
oeffenen, soo langh ons onse ionckheydt ende 't besoeck der krancken
kracht ende tijdt om dat te doen ghegheven heeft; maer nochtans
niet met sulck een voornemen, dat wy daer iet af in 't licht souden
geven; alleen verweckt ende gheport zijnde door begeerte, om voor
ons selven de kennisse vande cruyden ende simpelen te ghenieten.
Noch ick en soude noyt gedocht hebben daer iet af te beschrijven,
en hadde Ian van Loe, Boeckdrucker van Antwerpen, mijnen seer bekenden
ende goeden vriendt, op my niet versocht ende begeert, dat ick
vande cruyden die tot mijne kennisse gekomen waren, eene beschrijvinge
in onse Neder-duydtsche tale soude willen maken, en in druck
laten
uytgaen. Het welck van my nae sijn begheeren ghedaen zijnde, hebbe
't selve boeck noch eens oversien, ende vermeerdert zijnde, de
tweede reyse laten in 't licht komen. Op den selven tijt zijn de
figuren oft schilderijen van de selve cruyden oock in 't licht
gekomen, mitsgaders de namen van die, ende sommighe kleyne uytlegghinghen
oft by-voeghsels tot verklaringhe der selver. Ende alsoo hadde
ick verhoopt de liefhebbers voldaen te hebben; maer nochtans en
hebben sy my gheensins stil oft ongequelt gelaten, maer my seer
dickwils vermaent, dat ick 't selve boeck, dat ick in Duytsch hadde
uytghegheven, oock in de Latijnsche sprake soude stellen, op dat
het volck, dat een' andere tale, dan onse Nederlantsche, ghebruyckt,
't selve boeck oock verstaen ende ghenieten moghte.
Ick hebbe dickwils ghewenscht om tijdt ende stade te hebben om
't selve te volbrenghen. Maer hoe qualijck ick daer aen hebbe konnen
gheraken, dat kan een ieder lichtelijck bemercken, die maer en
overdenckt, wat een moeyte, sorghe ende arbeydt tot het daghelijcks
besoecken van de krancke van noode is. Ick stelle aen eene sijde
den inwendighen teghenspoet ende beroerte, van de welcke ons vaderlandt
vol wesende, my noch sin noch stade ghegheven en heeft om mijn
voor-ghenomen werck te voleynden. Om dese oorsaken ben ick spader
tot het uytgheven van desen mijnen boeck gekomen; ende en hebbe
doen maer sommighe deelen van 't selve boeck (bysonderlijck op
't Latijnsch) in druck [5]laten uytgaen : de welcke
ick nu alle te samen vermeerdert, oversien ende verbetert in dit
boeck ghestelt hebbe.
Maer om te recht de Beschrijvinge van de cruyden oft gewassen
te volbrengen, hebbe ick de meeste swarigheyt gevonden in d'orden
of 't vervolgh, dat ick daer in best soude mogen houden. Want gelijckerwijs
alle konsten ende wetenschappen, indien sy met eene goede ordinancie
ende belegginge beschreven worden, daer door seer verciert ende
verlicht worden; alsoo oock en is 't geensins te twijfelen, oft
de beschrijvinge der cruyden in eene goede ordinancie gestelt zijnde,
en sal veel aengenaemer ende cierlijcker wesen.
Nu dan, om dat d'oude schrijvers, de welcke iet van de cruyden
hebben laten uytgaen, niet alle eene orden en volghen, soo heeft
ons boven alle meest behaeght de maniere die Dioscorides volght.
Want Theophrastus, te wijlen hy de verscheydentheyt der struycken,
houten, schorssen, wortelen, merghen, bladeren, bloemen, haeuwen,
vruchten, saden, sappen, ende dierghelijcke, ondersoeckt ende beschrijft,
door dien hy de deelen oft leden van elck cruyt soo van den anderen
afsondert ende verscheyt, is oorsake datmen de gedaente van eenigh
gewas niet anders leeren en kan dan uyt vele ende verscheyden plaetsen
van sijn boeck : het welcke de cruydt lief-hebbers moeyelijck ende
verdrietelijck valt.
D'ordinancie van Galenus (de welcke oock van de Griecken, als
Oribasius ende Paulus Egineta; ende van de Araben, als Avicenna,
gevolght wort) schijnt lichter ende gereeder te wesen : namentlijck,
datmen de cruyden stelt nae 't vervolgh van den A, b, c. Nochtans
die stellinge en kan niet heel goet wesen, door dien datmen alsdan
siet, dat de cruyden die malkanderen van gedaente gelijcken, van
een gescheyden ende geruckt worden; ende daer tegen d'ongelijcke
van krachten ende gesteltenisse, te samen beschreven worden.
Maer Dioscorides en deylt de cruyden in hun gelitten oft leden
niet; dan heeft zijn beste gedaen om de ghelijcke van ghedaente
ende krachten by een te voeghen. Daerom hebben wy hem oock willen
naevolghen; nochtans sijn voornemen in alles meer, dan sijn' ordinancie
oft stellinge, onderhoudende. Want ghemerckt dat van ons vele cruyden
beschreven worden, die in de tijden van Dioscorides heel onbekent
waren, soo hebben wy noodtsakelijck meer ende verscheyden verdeelingen
van dien moeten stellen dan hy heeft ghedaen.
Wy hebben dan ons beste ghedaen, om de cruyden, de welcke in krachten
oft in eenighe deelen, die meest ghebruyckt worden, den anderen
seer ghelijcken, by een te voeghen; ende boven dien, alle die eenighe
ghelijckenisse van wesen oft ghedaente hebben, en hebben wy gheensins
willen verscheyden : als het in 't vervolgh ende overlesen deses
boecks klaerlijck ghenoegh blijcken sal.
Maer, eer dat wy tot de beschrijvinghe van de cruyden, dat is
de verklaringhe van hunne namen, krachten ende dierghelijcke bemerckingen
komen, dunckt het my de moeyte wel weerdigh te wesen, dat wy eerst
de ghewassen in sommighe gheslachten verdeelen; ende daer nae de
leden van elck cruydt uytleggen : ende ten laetsten de verscheydentheydt
van haere faculteyten oft krachten voortbrengen, ende leeren, hoe
de selve bekent mogen worden. Het welck eerst ghedaen zijnde ende
uytgheleydt, sal de beschrijvinge ende historie van elck cruyt
besonder, lichter om te verstaen ende te beschrijven wesen.