Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1644 Cruydt-Boeck
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ
Voorwerk
Deel 1 Boek
1 Van de gheslachten ende de krachten der Ghewassen
2 in 't Latijn met A. B. C. D. ende E. beghinnend Planten Alfabetisch
3 in 't Latijn met F. G. H. I. K. ende L. beghinnend Planten Alfabetisch
4 in 't Latijn met M. N. O. P. ende Q. beghinnend Planten Alfabetisch
5 in 't Latijn met R. S. T.  ende V. beghinnend Planten Alfabetisch

Deel 2 Boek 6 | 7 | 8 | 9 | 10

Deel 3 Boek 11 | 12 | 13 | 14 | 15

Deel 4 Boek 16 | 17 | 18 | 19 | 20

Deel 5 Boek 21 | 22 | 23 | 24 | 25

Deel 6 Boek 26 | 27 | 28 | 29 | 30

Indiaensche oft Uytlandtsche Boomen, Heesteren ende Cruyden

Nawerk Neder-Duytsche Naemen der Cruyden

   
Middelnederlandse termen
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruydt-Boeck 1644 Deel 1 boek 1    Zie volgende pagina »

Voor-reden.

Onder alle de deelen van de konste der Medicijne, de welcke niet weynighe en zijn, en is de kennisse der Cruyden, oft de wetenschap der simpelen, tot de Medicijne dienende, gheensins het laetste oft het minste deel te achten; maar behoort veel eer voor 't meeste ende 't beste ghehouden te wesen, als het oudtste ende het eerst ghevonden; ende waer van den oorspronck ende t'beginsel der Medicijne ghekomen is. Want doen de konste der Medicijne noch onbekent was, ende vande krancke ende onghevallighe menschen te helpen ende te ghenesen niemandt wetenschap oft behandigheydt en hadde; heeft men die met de kennisse van sommighe cruyden begonst, de welcke eerstelijck van de ghene diemen voor d'oudtste vinders der Medicijne houdt (Heroës oft Goden gheheeten) door eenigh gheluck oft wonderlijck gheval bekent, ende daer nae, door het dickwils ghebruycken ende versoecken, in veel ghebreken, wonden ende kranckheden oorboorlijck ende nut bevonden zijn gheweest.

   D'andere deelen der Medicijnen zijn langh nae de vindinge van de krachten der kruyden in 't licht gekomen: ende hoe wel sy den Medicijn bequaemer ende in sijne wetenschap volmaeckter doen worden; nochtans zijn sy van sommighe wijse lieden voor onnoodich, iae oock voor verachtelijck, ghehouden. Want sommighe van dien, Empirici gheheeten, houden het deel der Medicijne, datmen Physiologica noemt, voor heel onnoodich; segghende, datmen der menschen aerdt oft natuere niet en behoeft t'onder-soecken; ende dat de konste der Medicijne alleen bestaet in eene wetenschap, die door langh ghebruyck ende ervarentheydt ghemerckt ende ghevonden is. Sommighe andere, hoe wel sy de kennisse der menschen Natuere oft Physiologia niet heel en verworpen, en achten nochtans alle haere deelen niet oorboorlijck oft nootsakelijck; ende houden d'Anatomie (oft de kennisse der leden van de menschen door het snijden ghekreghen) voor onnut, iae vuyl ende wreedt. Sommighe van d'ouders hebben oock het onder-soecken van het slaen vande arterien oft de pols aderen heel veronachtsaemt; ende Hippocrates self heeft in sijne boecken daer seer luttel van vermaent.

   Doch noyt en zijnder eenighe van die gheweest, die de wetenschap ende kennisse der cruyden ende ghewassen versuymt, oft niet gheacht en hebben : de welcke selfs vande wilde ende barbarische menschen onder-houden ende ghepleeght wordt; want men daghelijcks bevindt, dat sy (hoe wilt sy oock zijn) sommighe cruyden ende andere dierghelijcke dinghen tot ghenesinghe van hunne wonden ende sieckten kennen ende ghebruycken.

   Voorwaer in d'oude ende eerste tijden is de kennisse der cruyden soo veel gheacht gheweest, datmen haere vindinghe den onsterfelijcke Goden heeft toe-gheschreven; ende den menschen, de welcke eenighe baet uyt de cruyden ghevonden oft ghetoont hadden, heeft men seer groote eere aenghedaen, ende voor Goden ghehouden.

   Het cruydt Moly ghenaemt is vanden Godt Mercurius eerstelijck bekent gheweest : ende Homerus schrijft dat hy 't selve aen Ulysses getoont heeft, om dat tegen de tooverije van Circe te gebruycken. Het cruydt Mercurialis, oock van den selven Godt ghevonden zijnde, wort naer hem gheheeten. De Poëten dichten insghelijcks, dat den Godt Apollo den menschen vele cruyden ghewesen ende mede ghedeylt heeft; soo dat Ovidius hem de vindinge van de Medicijne toeschrijft. De cruyden Panaces gheheeten moetmen Esculapius ende Hercules danck weten. Nymphaea heeft den naem van eene Nimfe oft Water-Godinne, die eerst de krachten van dat cruydt gheopenbaert heeft. Chiron den Centaurus, ende Achilles, heeftmen weerdigh gheacht, om hen Goddelijcke eere aen te doen, om dat sy ettelijcke cruyden (die van hen oock ghenoemt worden) eerst ghetoont ende in vele manieren nuttelijck bevonden heb

 

ben; te weten Panaces Chironium, ende alle beyde de gheslachten van Centaurium; ende Achilléa : met welck cruyt Telephus ghenesen is gheweest, soo Homerus vertelt.

   Daer en boven is de kennisse der cruyden niet alleen van de Heroës, oft van de Medicijns, die nae hen ghekomen zijn, in eeren ghehouden gheweest; maer oock vele Koninghen ende machtighe Vorsten hebben de selve seer bemint ende vermeerdert : namentlijck Gentius Koningh van Illyrien, Lysimachus Koningh van Macedonien, Attalus Koningh van Pergamus, Juba Koningh van Mauritanien, Artemisia de huysvrouwe van Mausolus Koningh van Carien; ende boven alle Mithridates Koningh van Pontus ende Bithynien : van den welcken niet alleen de kracht van het Scordium ghevonden is, maer oock de wijt-vermaerde ende hoogh-ghepresen compositie, Mithridatium gheheeten, haeren naem heeft : de welcke by alle oude Griecksche, Latijnsche ende Arabische Medicijns veel gheacht is gheweest, ende nu ter tijdt noch seer veel ghebruyckt ende ghepresen wordt.

   Oock van al d'oude Medicijns is daer noyt iemandt gheweest, die sijn beste niet ghedaen en heeft om de wetenschap van de cruyden ende simpelen te verkrijghen; in dien niet van alle, ten minsten van de ghene die in het ghenesen ende daghelijcks ghebruyck der Medicijnen nut ende oorboorlijck waren.

   Daerom en is het nu gheensins van noode alle de schare van d'oude Medicijnen hier tot bevestinghe van mijn reden te roepen; van de welcke Galenus dickwils vermaent : Aenghesien dat het kennelijck ghenoegh is, dat d'oude Medicijns, gheene Apotekers ghebruyckende, selfs met hun eyghen handen, oft door hunne leer-iongheren oft discipelen, alle hunne drancken ghemaeckt, ghemengelt, ende den siecken gebroght ende gegeven hebben. Het welck sy sonder de kennisse vande cruyden ende dierghelijcke simpelen gheensins en souden konnen doen hebben. Iae dat Hippocrates selve (die wy alle voor den oppersten Medicijn houden) in dier voeghen sijn konste ghebruyckt heeft, kan aen een ieder kennelijck ghenoegh wesen door den brief die hy aen Crateuas schrijft.

   Ende dit is d'oorsaecke dat Galenus alle Medicijns ende lief-hebbers der konste neerstelijck vermaent om de kennisse der cruyden te verkrijghen, aldus schrijvende in sijn eerste boeck van de Antidota : Een aenkomenden Medicijn behoort de kennisse van alle cruyden te hebben, oft ten minsten van het grootste deel van die, de welcke wy meest ghebruycken.

   Van alle de redenen, waer mede Galenus de Medicijns verweckt om de kennisse van de ghewassen te hebben, zijn dese twee meest nopende : D'eerste is in het sevenste boeck van de Menghelinghe der Medicijnen nae de plaetsen, in het tweede capitel; ende is : Op dat aen een Medicijn niet onbekent en zy, hoe eenen dranck oft ander medicament ghemaeckt ende ghemenghelt is, ende waer voor 't selve nut is; het welck hem onmoghelijck is te weten, sonder eene ghewisse kennisse van alle de droghen oft simpelen, die in die compositie gedaen worden. Selfs (seyt hy aldaer) hebbe ick dickwils vermaent, dat iemandt, die wel verstaen wilt al dat de Medicijns in hunne boecken schrijven, moet eerst seer wel ervaren zijn in de kennisse van alle de drogen oft cruyden, eer hy sich wil begheven om de boecken te lesen. Want sonder diergelijcke wetenschap en kan hy geensins weten oft wijs worden in wat geslachte van drancken oft medicijnen eenigen voor-ghestelden dranck is; dat is, oft dien drank onder de slappe ende onstercke, oft onder de heel stercke ende geweldige, oft onder de middelbare gerekent moet wesen.

   D'andere reden, waerom Galenus begeert dat den Medicijn in de cruyden ervaren zy, is van hem voortghebrocht in het derde boeck van de Medicijnen nae de geslachten; ende is dese : Op dat de Medicijns hen gheensins vande Drogisten en laten bedrieghen. Daerom (seydt hy aldaer) mijne vrienden, ick vermane u neerstelijck seer, dat ghy u beste doet om my daer in oock te volghen, in dien ghy-lieden u konste wel ende eerlijck bedienen wilt. Want u is seer wel bekent, hoe dat my alle iaer uyt alle landen alderleye droghen ende simpelen ghebrocht worden; door dien ick bevinde, dat de onbeschaemde ende oneerlijcke op-koopers van alle dinghen (soo klaeght Galenus van de Drogisten van sijnen tijdt, die welcke hy Rhopopolas 'Rhoopopoolas' noemt, als ofmense Romp-koopers hiete) alle dinghen vervalschen ende vervuylen in verscheyden manieren. 'T waer voorwaer beter, niet alleen de Drogisten te beschuldighen, maer oock de koop-lieden, diese hen te koope brenghen : ende insghelijcks oock, iae noch meer, de ghene die de cruyden aen de koop-lieden leveren; als oock de ghene die het sap van de wortelen, de vruchten, de bloemen, ende de spruyten van de berghen halen, ende inde steden brenghen : Want dese zijn die het eerste bedrogh in de droghen doen. Soo dan, al de ghene die de menighte van de nootsakelijcke hulpe inde konste der Medicijne uyt alle landen hebben wilt, die moet in alle gheslachten van ghewas, dieren ende metael, ende andere aerdsche dinghen der Medicijne oorboorlijck wesende ervaren zijn : op dat hy daer uyt, al dat hem 't beste ende 't nutste is, uyt-kiesen ende uyt-kippen magh.

   Voorseker dese ende dierghelijcke redenen van Galenus voordt-ghebroght, in dien sy oyt plaetse ghehadt hebben, zijn immers in dese onse tijden veel te achten; in de welcke dit deel der Medicijne soo vergheten ende veronachtsaemt heeft gheleghen, datmen die sorghe op d'onwetende ende onervaren menschen, iae oock op vrouwen, wiens ampt was de cruyden te vergaren, heeft laten rusten; recht als oft die sake den Medicijne niet aen en ginghe. Het welck niet sonder groote schande van alle Medicijns en geschiet, iae oock niet sonder groot achterdeel ende schade vande kranke. Want hoe sal doch iemandt sy-selven voor een goedt konstenaer derven uyt gheven, indien hy de ghereedschap ende instrumenten van sijne konste niet wel en kent? De Medicijne is oock in 't getal der konsten : ende een goedt

 

Medicijn is oock eenen konstenaer. Maer sonder instrumenten oft ghereedschap en kan gheene konste volmaeckt zijn, oft in 't werck ghestelt worden.

   De instrumenten oft de ghereedschap vande konste der Medicijne zijn meestendeel simpelen oft onghemengelde droghen, van de cruyden oft ghewassen ghenomen; wel verstaende van dat deel der Medicijne, dat de Medicijn-drancken ende dierghelijcke dinghen belanghende, Pharmaceutice gheheeten wordt : want aengaende dat deel der Medicijne, datmen Chirurgica heet, dat heeft eerst ende meest voor sijne ghereedschap de handt van doen, ende sommighe andere instrumenten; hoe wel de selve daer en boven oock drancken ende andere medicamenten eens-deels van noode heeft.

   Voorts alle medicamenten zijn oft simpel (dat is ongemengelt) oft worden van de simpelen gemaeckt ende ghemengelt. By aldien den Medicijn de simpele medicamenten ende ghewassen niet en kent, hoe sal het hem mogelijck wesen den siecken sijn oorboor te doen, ende behulpigh te zijn? Daer zijn Apotekers ghenogh (andwoorden sy) in dese tijden, de welcke onse voorouders niet en hebben ghehadt. Het is waer : maer sal daerom een Medicijn al het welvaren van den krancken op den Apoteker betrouwen, ende laten rusten? Ende oft nu den Apoteker onervaren ware, ende gheene sorge en droege om de droghen te kennen, oft sijne drancken van goede ende oprechte simpelen te maken, sal den Medicijn dat al onghemerckt laten door gaen? Sal hy ghedoogen datmen schadelijcke cruyden in plaetse van nutte, koude voor heete, warme voor koude; verlepte, vermeluwede ende bedorvene, voor versche ende goede gebruycke? Voorwaer dat en staet een Medicijn niet toe te gedoogen. Ende nochtans sal hy dat moeten toelaten, indien hem de drogen ende cruyden vremt ende onbekent zijn, soo dat hy het bedrogh van de Drogisten ende ontrouwe Apotekers niet en kan ontdecken. Wat sal daer en tusschen den armen siecken gheschieden? den Medicijn doet hem goeden moet hebben, ende raet hem om niet te wanhopen : den krancken hoopt, ende betrouwt hem op de wetenschap ende ervarentheydt van den Meester; ende is onderdanigh in al dat hem gheraden ende gheboden wordt : maer daerenteghen kan den Apoteker al dit door sijn' onervarentheydt oft ontrouwigheydt verwerren ende bederven.

   Om t'selve klaerlijcker te kennen te gheven, ende onse redenen te verstercken, laet ons tot bevestinge stellen een Electuarium oft meesterije, Diamargariton calidum geheeten, het welck van Avicenna beschreven wordt, tot ghebruyck van de bevruchte vrouwen; in de menghelinge van het welck eene droge byghevoeght wordt, Seitaragi van d'Araben gheheeten : in plaetse vande welcke, d'onwetende en ongheleerde Apotekers (het recht Seitaragi niet hebbende) plegen te ghebruycken Turbith; eene wortel die seer purgeert, ende het lichaem met groot ghewelt ende beroerte suyvert. Ende alsoo wordt die compositie, in stede dat sy behoort sacht, ende de onstercke ende bevruchte vrouwen bequaem te zijn, door haer groot ghewelt ende kracht aen d'arme vrouwen schadelijck, iae oock somwijlen doodelijck. Wie is hier in te beschuldighen? wie moetmen die dwalinghe toeschrijven? den Apoteker, oft den Medicijn? Den Apoteker sal hem selven verschoonen ende ontschuldighen, segghende dat hy t'selve niet alleen door 't ghedooghen, maer oock door den raet van eenighen Medicijn ghedaen heeft. Soo moet dan alle de schult van dit groot misverstandt op den Medicijn gheworpen worden, als onervaren in de kennisse vande droghen, die men in de drancken ende meesterijen behoort te doen. Want hadde hy gheweten, dat het Seitaragi, nae het segghen van Avicenna selve, ende oock het betuyghen van Hali-Abbas, geene ghelijckenisse met allen met den Turbith en heeft, maer een houdtachtighe, dunne ende broose droge is, den Genoffels-naghelen niet ongelijck; niet seer verscheyden van die stockachtighe rijfkens, diemen by de Genoffels-naghelen pleegh te vinden; hy en soude voorwaer niet toeghelaten hebben, datmen den Turbith in stede van Seitaragi ghebruycken soude.

   Dierghelijck misverstandt oft dwalinge sietmen daghelijcks in het gebruyck van eene droge Lycium gheheeten. Want de Medicijnen pleghen, soo wanneer de krancke met herden stoelgangh oft druckinghe ghequelt zijn, pillen, om van onder te ghebruycken, suppositorien ghenoemt (als die pijne seer groot is) van dat voornoemde Lycium te maken; de welcke sy daer van oock Lycinia heeten. Nochtans sietmen hedensdaeghs, dat, soo dickwils men de selve pillen ghebruycken wilt, daer meer letsel ende schade af komt, ende de pijne grooter wordt, dan sy te voren was, in stede van daer door verlicht oft minder te worden. Ende dat geschiedt door dat d'Apotekers nu in plaetse van het sap van Lycium (dat t'samentreckende is) gebruycken het sap van de vruchten van Periclymenum oft Caprifolium, in Duytsch Memmekens-cruydt gheheeten; welck sap scharp ende bijtachtigh is. Maer hadden de Medicijns de krachten van 't selve Memmekens-cruydt maer alleen aen den smaeck willen beproeven, sy souden lichtelijck hunne dolinghe ghemerckt hebben. Dan sy zijn tot noch toe soo onachtsaem ende luy geweest, ende hebben de wetenschap der simpelen soo seer veracht, dat sy alleen op d'Apotekers alle hun betrouwen ghestelt hebben.

   My is noch wel indachtigh, dat ick in sommighe Apotekers winckels ghesien hebbe ettelijcke voorschriften van salven, daermen het sap van Cyclaminus (oft Verkens-broot) by moeste doen. Ende wel wetende als dan, dat d'Apotekers 't selve sap niet en hadden, hebbe hen ghevraeght, van waer sy dat sap bekomen oft ghekreghen hadden. Waer op sy my, in stede van te andtwoorden, het cruydt Pyrola gheheeten ghetoont hebben; het welck sy voor Cyclaminus ghebruyckten. Ende voorwaer diergelijcke fauten oft misverstanden sietmen dickwils in vele winckels gheschieden.

   Maer het soude my als nu te langh wesen te verhalen, in hoe vele manieren sy hun bedrogh ende

 

valscheydt te wercke stellen : ghemerckt dat sy hunne menghelingen oft compositien van verlepte, verrotte ende bedorven cruyden ende droghen maken; en daerenboven de selve verargheren, als sy daer sommighe onnoodighe oft schadelijcke dinghen bydoen, ende sommighe noodighe achterlaten; ende (dat noch meer is) versierde, naeghemaeckte, vervalschte ende onrechte droghen voor d'oprechte, natuerlijcke ende uytghelesene dinghen verkoopen. Ghelijckerwijs men sien magh, dat sy in plaetse van oprechte Aloë, ons het sap van Aëizöon (dat is Huys-loock oft Donder-baert) met de vuyligheydt van Aloë te samen ghesoden, niet en schamen te verkoopen. Voor oprecht Rha oft Rhabarber, gheven sy ons eene wortel met Saffraen gheverwet. ln plaetse van sap oft wijn met suere Granaet-appels, verkoopen sy het sap van eenighe andere suere vrucht, uytgheperst, ende met de wortel van Anchusa root gheverwet. Vele andere dierghelijcke dingen zijnder, de welcke d'Apotekers niet alleen, maer oock de Drogisten pleghen te vervalschen, te vervuylen, te bederven, te besmetten, te versieren ende nae te maken, als sy hunne boose ende onrechte waere den onvoorsichtigen ende onervaren menschen in de hant steken.

   Daerom behoort den Medicijn seer sorghvuldigh te wesen, om de kennisse vande ghewassen ende dierghelijcke dinghen te hebben; op dat hy van d'Apotekers ende Drogisten niet bedroghen en worde. Daerenboven behoort hy, soo veel als 't hem moghelijck is, het ghebruyck der vremde ende uytlandige droghen te schouwen ende te vlieden; maer moet veeleer ghebruycken dat in het landt, daer hy woonachtigh is, selve wast : het welck seer licht om krijghen is, ende soo haest niet vervalscht oft bedorven en kan worden. Dese twee noodige saken sullen den Medicijn seer licht om doen wesen, soo wanneer hy de cruyden ende droghen seer wel kennen ende onderscheyden kan.

   Om dese ende dierghelijcke oorsaken en kanmen niet te vollen loven ende prijsen den arbeydt ende moeyte van alle de gene die hun beste gedaen hebben, ende noch hedensdaeghs alle hunne neerstigheyt doen, om dit deel der Medicijne, verbetert ende vermeerdert, nae langhdurige duysternisse in 't licht te brengen. Ende by soo verre sy de waerheyt somwijlen niet en hebben konnen ghevinden, nochtans en zijn sy daerom gheensins te berispen oft te verachten (gelijck sommige door bitterheyt ende onverstandigheyt ghedrongen zijnde, plegen te doen) maer bedeckende (soo veel als men kan) ende latende ongemerckt henen gaen hunlieder dwalinge, salmen alleen sijn beste doen, om de waerheyt te wijsen; de welcke maghtigh genoegh is om alle dwalingen ende fauten te niet te doen ende te verdrijven. Maer by soo verre de dwalinge sulcks is, dat sy in geenderleye maniere en magh noch en kan verswegen blijven, moet men deselve met saechtmoedigheyt ende seeghbaerheyt ontdecken. Want ghelijckerwijs het dwalen ende missen in alle saken seer licht is, soo is dat inde kennisse der cruyden alderlichste; door dien sy soo langen tijt veronachtsaemt ghelegen heeft; ende oock om dat d'oude schrijvers soo kort in hunne beschrijvingen zijn, dat sy menige cruyden (de welcke in hunne tijden van een iegelijck seer bekent waren) oft niet beschreven en hebben, oft soo luttel daer af vermaent hebben, als oft sy van hen niet gheacht en waren geweest. Daerom en is het geensins te verwonderen, dat de gene die eerst hun beste gedaen hebben om de kennisse van dese saken wederom in 't licht te brengen, niet stracks in 't eerste ende in alles de waerheyt gevonden en hebben; maer in sommige van die gemist oft gedoolt hebben. Doch hunlieder poogen ende voornemen en is daerom geensins te verworpen; noch hunnen verdienden lof ende prijs en is hen daer om gheensins t'ontrecken. Selfs, men is ghehouden hen grootelijcks te bedanken, om dat sy veel eer menschen gheest verweckt hebben; de welcke geholpen zijnde door den arbeydt ende vindinghen van hunne voorganghers, iet sekerders ende waerachtighers hebben konnen te weghe brenghen.

   Wy hebben ons oock in diergelijcke maniere van arbeydt willen oeffenen, soo langh ons onse ionckheydt ende 't besoeck der krancken kracht ende tijdt om dat te doen ghegheven heeft; maer nochtans niet met sulck een voornemen, dat wy daer iet af in 't licht souden geven; alleen verweckt ende gheport zijnde door begeerte, om voor ons selven de kennisse vande cruyden ende simpelen te ghenieten. Noch ick en soude noyt gedocht hebben daer iet af te beschrijven, en hadde Ian van Loe, Boeckdrucker van Antwerpen, mijnen seer bekenden ende goeden vriendt, op my niet versocht ende begeert, dat ick vande cruyden die tot mijne kennisse gekomen waren, eene beschrijvinge in onse Neder-duydtsche tale soude willen maken, en in druck

 

laten uytgaen. Het welck van my nae sijn begheeren ghedaen zijnde, hebbe 't selve boeck noch eens oversien, ende vermeerdert zijnde, de tweede reyse laten in 't licht komen. Op den selven tijt zijn de figuren oft schilderijen van de selve cruyden oock in 't licht gekomen, mitsgaders de namen van die, ende sommighe kleyne uytlegghinghen oft by-voeghsels tot verklaringhe der selver. Ende alsoo hadde ick verhoopt de liefhebbers voldaen te hebben; maer nochtans en hebben sy my gheensins stil oft ongequelt gelaten, maer my seer dickwils vermaent, dat ick 't selve boeck, dat ick in Duytsch hadde uytghegheven, oock in de Latijnsche sprake soude stellen, op dat het volck, dat een' andere tale, dan onse Nederlantsche, ghebruyckt, 't selve boeck oock verstaen ende ghenieten moghte.

   Ick hebbe dickwils ghewenscht om tijdt ende stade te hebben om 't selve te volbrenghen. Maer hoe qualijck ick daer aen hebbe konnen gheraken, dat kan een ieder lichtelijck bemercken, die maer en overdenckt, wat een moeyte, sorghe ende arbeydt tot het daghelijcks besoecken van de krancke van noode is. Ick stelle aen eene sijde den inwendighen teghenspoet ende beroerte, van de welcke ons vaderlandt vol wesende, my noch sin noch stade ghegheven en heeft om mijn voor-ghenomen werck te voleynden. Om dese oorsaken ben ick spader tot het uytgheven van desen mijnen boeck gekomen; ende en hebbe doen maer sommighe deelen van 't selve boeck (bysonderlijck op 't Latijnsch) in druck [5]laten uytgaen : de welcke ick nu alle te samen vermeerdert, oversien ende verbetert in dit boeck ghestelt hebbe.

   Maer om te recht de Beschrijvinge van de cruyden oft gewassen te volbrengen, hebbe ick de meeste swarigheyt gevonden in d'orden of 't vervolgh, dat ick daer in best soude mogen houden. Want gelijckerwijs alle konsten ende wetenschappen, indien sy met eene goede ordinancie ende belegginge beschreven worden, daer door seer verciert ende verlicht worden; alsoo oock en is 't geensins te twijfelen, oft de beschrijvinge der cruyden in eene goede ordinancie gestelt zijnde, en sal veel aengenaemer ende cierlijcker wesen.

   Nu dan, om dat d'oude schrijvers, de welcke iet van de cruyden hebben laten uytgaen, niet alle eene orden en volghen, soo heeft ons boven alle meest behaeght de maniere die Dioscorides volght.

   Want Theophrastus, te wijlen hy de verscheydentheyt der struycken, houten, schorssen, wortelen, merghen, bladeren, bloemen, haeuwen, vruchten, saden, sappen, ende dierghelijcke, ondersoeckt ende beschrijft, door dien hy de deelen oft leden van elck cruyt soo van den anderen afsondert ende verscheyt, is oorsake datmen de gedaente van eenigh gewas niet anders leeren en kan dan uyt vele ende verscheyden plaetsen van sijn boeck : het welcke de cruydt lief-hebbers moeyelijck ende verdrietelijck valt.

   D'ordinancie van Galenus (de welcke oock van de Griecken, als Oribasius ende Paulus Egineta; ende van de Araben, als Avicenna, gevolght wort) schijnt lichter ende gereeder te wesen : namentlijck, datmen de cruyden stelt nae 't vervolgh van den A, b, c. Nochtans die stellinge en kan niet heel goet wesen, door dien datmen alsdan siet, dat de cruyden die malkanderen van gedaente gelijcken, van een gescheyden ende geruckt worden; ende daer tegen d'ongelijcke van krachten ende gesteltenisse, te samen beschreven worden.

   Maer Dioscorides en deylt de cruyden in hun gelitten oft leden niet; dan heeft zijn beste gedaen om de ghelijcke van ghedaente ende krachten by een te voeghen. Daerom hebben wy hem oock willen naevolghen; nochtans sijn voornemen in alles meer, dan sijn' ordinancie oft stellinge, onderhoudende. Want ghemerckt dat van ons vele cruyden beschreven worden, die in de tijden van Dioscorides heel onbekent waren, soo hebben wy noodtsakelijck meer ende verscheyden verdeelingen van dien moeten stellen dan hy heeft ghedaen.

   Wy hebben dan ons beste ghedaen, om de cruyden, de welcke in krachten oft in eenighe deelen, die meest ghebruyckt worden, den anderen seer ghelijcken, by een te voeghen; ende boven dien, alle die eenighe ghelijckenisse van wesen oft ghedaente hebben, en hebben wy gheensins willen verscheyden : als het in 't vervolgh ende overlesen deses boecks klaerlijck ghenoegh blijcken sal.

   Maer, eer dat wy tot de beschrijvinghe van de cruyden, dat is de verklaringhe van hunne namen, krachten ende dierghelijcke bemerckingen komen, dunckt het my de moeyte wel weerdigh te wesen, dat wy eerst de ghewassen in sommighe gheslachten verdeelen; ende daer nae de leden van elck cruydt uytleggen : ende ten laetsten de verscheydentheydt van haere faculteyten oft krachten voortbrengen, ende leeren, hoe de selve bekent mogen worden. Het welck eerst ghedaen zijnde ende uytgheleydt, sal de beschrijvinge ende historie van elck cruyt besonder, lichter om te verstaen ende te beschrijven wesen.

 

^Naar het begin van deze pagina