Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Zie scan Cruydt-Boeck 1644Bladzijde [ix]

[ix]

Tot den Goedt-gunstighen Leser

Goedt-gunstighen Leser, Naedemael dat den wijt-vermaerden hoogh-gheleerden Doctoor Rembert Dodoens van Mechelen, wijlen Medicijn van de Keyserlijcke Majesteyt, den eersten gheweest is, die de kennis der Cruyden in dese landen soo verlicht ende ghemeyn ghemaeckt heeft met sijnen Nederduytschen Cruydt-Boeck, dat den selven van een ieder hedensdaeghs seer veel gheacht ende begheert wordt, soo is 't dat wy gantschelijck voor ons ghenomen hadden den voorseyden Neder-Duytschen Cruydt-Boeck wederom te laten uytgaen, ende te vernieuwen, volghens den eersten druck, die van hem over meer dan vijftigh iaeren tot Antwerpen uytghegheven is geweest, ghedediceert ende toeghe-eyghent de Koninghinne Maria, suster van Keyser Carel den vijfden : welcken Cruydt-Boeck daer nae wat vermeerdert zijnde, wederom in 't licht ghekomen is, ende korts daer nae, in de Fransche spraeck van Carolus Clusius vertaelt is gheweest. Dan ghemerckt datter nae dien tijdt seer veele vremde ende nutte Cruyden bekent zijn gheworden, meest door de groote neerstigheyt ende diepsinnigh ondersoeck van den voorseyden edelen hoogh-gheleerden Carolus Clusius, ende oock van de wijt-vermaerden D. Matthias de Nobel, ende van meer andere : veel van welcke Cruyden naemaels van den selven Rembert Dodoens (met de andere die van hem selve daer toe gevonden zijn) in eenen Latijnschen Cruydt-Boeck aengheteeckent ende in 't langh beschreven zijn : daerom docht ons datmen den den voorseyden Neder-Duytschen Cruydt-boeck seer lichtelijck de helft grooter soude konnen maecken. Ende volghens dien, soo hebben wy heel raedtsaem ghevonden den Latijnschen Cruydt-Boek, te weten soo hy den selven onlanghs voor zijn doodt verbetert heeft, in onse spraeck over te setten; ende dat bijnae van woordt tot woordt, sonder daer iet van te vergeten oft nae te laten : daer mede versekert zijnde, dat niemandt iet van 't ghene dat in den eersten druck van den Neder-Duytschen Cruydt-Boeck gheweest is ontrocken sal worden, maer dat den Leser daer in al 't selve dat hy te voren hadde, ende noch veel meer, sal ghenieten : ende daer-en-boven vastelijck verhopende dat alle Cruydt-beminners, die de Latijnsche tael wel ende volkomentlijck verstaen, desen verduytschten Cruydt-Boeck hebbende, den kost versparen sullen moghen van eenen Latijnschen Herbarius te koopen. Dan niet te min, om de ghene die op den eersten oft ouden Neder-Duytschen Cruydt-Boeck heel ghewent zijn, niet met allen vremdts voor ooghen te stellen, ende oock om in Rembert Dodoens werck niemandts woorden liever dan de sijne te ghebruycken, soo hebben wy den Latijnschen Cruydt-Boeck verduytschende, meest alle de woorden van den eersten druck daer tusschen beyden in ghevoeght, soo veel als 't ons moghelijck was : behalven alleen, wanneer hy erghens veel langher in 't vertellen viel dan in 't Nederduytsch; ende daer het scheen dat hy sijn eerste meyninghe oft ghevoelen, door eenighe goede ende ghewichtighe reden daer toe ghedreven zijnde, verandert oft verbetert hadde. Insghelijcks soo hebben wy alhier de verdeylinghe der Boecken, sulcks als die in sijn laetste verbeteringhe is, gantschelijck ghevolght ende onderhouden; scheydende den teghenwoordighen Cruydt-Boeck in ses Deelen, elck Deel in vijf Boecken, ende elcken Boeck wederom in twintigh, dertigh, min oft meer Capitelen : het inhoudt van welcke dertigh Boecken van hem in de Voor-reden van elcken Boeck in 't langh uytgheleydt is gheweest. Ende hier uyt sal een ieder lichtelijck konnen mercken, hoe seer ende waer in dat desen druck van den eersten verschilt, ende met hoe menighe nutte dinghen hy verrijckt ende vermeerdet is.

Zie scan Cruydt-Boeck 1644 Bladzijde [x]

Zie scan Cruydt-Boeck 1644 Bladzijde [xi]

Dan Rembert Dodoens heeft hier in soo neerstighlijck ghewroght, dat meest alle de Cruyden, die te voren bijnae heel onbekent waeren, hun rechte namen wederghekreeghen [xi] hebben, iae datter seer luttel naemen by de ouders vermaent zijn gheweest, de welcke van hem hun rechte Cruyden niet toegheschreven en zijn : in voeghen dat hy midts dien den Leser uyt alle twijffelinghe gheholpen, ende uyt alle dwalinghe gheleydt heeft. Ten sesten heeft hy de Nature oft Aert, ende daer nae de Kracht ende Werckinghe van de nutte ende schadelijcke Cruyden, uyt de alderoudste, beste ende vernaemste Medicijn-meesters ghetrocken ende by een ghevoeght, midtsgaders 't ghene dat hy door neerstigh versoeck ende langhdurigh besoeck der krancken, in 't ghebruyck der Cruyden, heel seker ende onbedrieghlijck ghevonden heeft, oft dat andere gheloofweerdighe mannen hem ontdeckt ende te kennen ghegheven hebben. Ende alsdan en verhaelt hy niet alleen de Kracht der Cruyden, die sy hebben teghen de sieckten ende ghebreken des menschen lichaems, maer oock haer ander nuttigheyt, naementlijck als sy voor voedsel oft spijse, toespijse, sausen ende salaet strecken : oft als sy tot de verwerijen, leertouwen, timmeren ende andere nuttigheden gheacht, vergadert ende verkocht worden. In 't kort, hy verhaelt daer alle het behulp dat sy het menschelijck gheslacht konnen doen, ende waer toe dat sy ghebruyckt oft misbruyckt moghen worden : maer voor allen leert hy ons kennen welckerhande schadelijckheydt de selve Cruyden hebben, ende van welcke Cruyden wy ons wachten ende onthouden moeten, ende waer mede wy hun quaetheyt temmen ende beteren sullen.

Maer aenghesien datmen nae het overlijden van Rembert Dodoens veele ende menighe soorten der Cruyden ghevonden heeft, wiens ghelijcke tot sijne kennis noyt ghekomen en zijn, als uyt andere verre ghewesten, iae oock uyt Indien, in dese landen onlanghs ghebroght zijnde : daerom hebben wy achter elck Capitel van den teghenwoordighen Cruydt-Boeck een BIJVOEGSHSEL ghestelt, meest ghetrocken uyt de schriften van den voorseyden wijtvermaerden hoogh-gheleerden Carolus Clusius, soo wel de ghene die hy over ettelijcke iaeren, als de ghene die hy nu laetstmael heeft uytghegheven, maer oock somtijdts uyt den Cruydt-Boeck van M. de Lobel, ende van sommighe andere, Italiaensche, Hooghduytsche ende Latijnsche Cruydt-beschrijvers. Ende daer hebben wy met soo luttel, doch met soo duydelijcke woorden als 't ons moghelijck was, elck Cruydt met sijn medesoorten beschreven, sonder daer eenighe schilderije by te voeghen, midts dat sulcks ons onnoodigh docht, ghemerckt dat het onderschil beter ende uytdruckelijcker met woorden verklaert, dan met eenighe schilderije afghebeelt kan worden. Doch dese onse beschrijvinghe der Cruyden is dickwijls oorsaeck, dat de Bijvoeghsels niet veel korter en zijn dan het Capitel self, tot wiens verklaringhe sy gheschreven zijn gheweest : meestendeel oock om dieswille, dat wy in de selve Bijvoeghsels, nae de beschrijvinghe van elck Cruydt, de krachten oock verhaelt hebben, midtsgaders de naemen der selver, ende andere daer by hoorende dinghen, die van Dodonaeus niet verhaelt en zijn gheweest. Dan midts dien dat hy de krachten der Cruyden in sijnen Nederduytschen Cruydt-Boeck somtijdts wat breeder uytgheleydt heeft dan in den Latijnschen, die wy nu verduytscht hebben : daerom hebben wy in 't laetste van elck Bijvoeghsel de selve breeder uytgheleyde krachten ghestelt, ende dat meestendeel iae alleenlijck tot behulp van den ghemeynen man, ende van alle de ghene die de stade oft gheleghentheyt niet en hebben om de Latijnsche spraeck, ende dat daer aen kleeft, te leeren : ende daerom hebben wy daer noch sommighe andere krachten bijghevoeght uyt verscheyden andere Cruydt-beschrijvers : van de welcke nochtans sommighe zijn, die soo vastelijck niet versocht, oft soo seker niet en zijn als de ghene die Dodonaeus selve in sijnen Latijnschen Cruydt-Boeck voor goedt ende onbedrieghelijck ghehouden heeft : doch in het ghene dat ick niet versekeren en wil, noem ick altijdt van wien ick dat hebbe, oft gheef te kennen dat sommighe iet sulcks segghen oft schrijven. Niet te min , soo wie de Cruyden met verstant ende voorsichtigheyt ghebruycken wil, die sal niet alleen dierghelijcke, maer oock veel meer andere krachten daer in bevinden.

Zie scan Cruydt-Boeck 1644 Bladzijde [xii]

Beneffens al 't voorseyde, soo hebben in 't laetste van dit Boeck ghestelt een beschrijvinghe van de Indiaensche oft Uutlantsche Ghewassen ende Droghen : ende aldaer [xii] hebben wy uyt Garcias ab Horto, Nicolaus Monardes, Christophorus a Costa (somtijdts oock uyt den eersten oft ouden Duytschen ende Franschen Druck van desen Cruydt-Boeck self) maer meest uyt de onlanghs in 't licht ghekomen schriften van Carolus Clusius, ende sommighe andere verhaelt al het sekerste datmen van die vremde Cruyden ende Droghen, die hedensdaeghs in de Apoteken ghebruyckt, seer gheacht ende dier ghekocht worden, tot nu toe heeft konnen weten : daer toe zijn aldaer veele andere min ghebruyckelijcke Indische Cruyden beschreven, doch allen de ghene wiens naemen oft krachten eenighsins bekent zijn : want al is 't saecke datmen noch veele ende verscheyden andere Droghen ende Cruyden dagelijcks uyt Indien ontfanght, nochtans om dieswille dat haer naemen ende nuttigheden noch niet bekent en zijn, daerom en hebben wy de selve alhier gheensins niet willen stellen; eensdeels om desen Boeck met gheen onnutte woorden te vullen; ende eensdeels om te betoonen, dat de ghene die in vremde landen pleghen te vaeren, wat beter op de selve vremdigheden behoorden te letten, ende haer krachten oft naemen wat neerstighlijcker te ondersoecken.

Daer-en-boven soo hebben wy in 't laetste van dit Boeck ettelijcke langhe Registers oft Tafelen van de Naemen der Cruyden ghestelt : eerstelijck de Nederduytsche ende andere vremde naemen; met de welcke sy nochtans hier te lande bekent zijn, midts dat sy gheen eyghen Nederduytsche naemen en hebben : ende daer tusschen zijn ghevoeght de Hooghduytsche ende Enghelsche, midts datter veele Cruyden in sommghe ghewesten van Nederlandt, met de Hooghduytsche ende Enghelsche naemen best bekent zijn : daer nae volghen sommighe Beemsche, ende ettelijcke Hungersche, Slavoensche oft dierghelijcke : ende dan de Fransche, Italiaensche ende Spaensche, elck bijsonderlijck : ten laetsten de Latijnsche, Griecksche, Arabische, Indische, ende andere vremde oft Barbarische naemen, ghesamentlijck. Welck ghetal der naemen veel grooter is dan wy ghewenscht hadden : maer het schijnt dat de vremde sinnen der menschen ende hun nijdigheyt sulcks zijn, dat sy, niet te vreden zijnde met de ghemeyne naemen der Cruyden, daer altijdts nieuwe ende misselijcke naemen toe vinden, anders niet dan om een ander de kennis der Cruyden swaerder oft duysterder te maecken dan sy te voren was : doch ghemerckt dat wy dat misbruyck ende dwalinghe niet weghnemen en konden, soo is 't ons nootsaeckelijck gheweest de selve naemen meest alle by een te vergaderen, ende des Lesers arbeyt door den onsen te verlichten.

Voorts, om de Cruydt-beminners noch meer te helpen, naementlijck in 't ghene waerom de Cruyden meest ghesocht ende gheacht worden, soo hebben wy de Krachten, Nuttigheden ende oock Schadelijckheden der Cruyden, by een versamelt, ende in een seer groot Register oft Tafel ghestelt, op dat de ghene die alle sieckten ende ghebreken ghenoeghsaem kennen ende onderscheyden, ende den aert des menschen lichaems wel weten, eenighe baet, troost ende hulp van de Cruyden moghen ghenieten door de zegheninghe ende bermhertigheydt des Alderhooghsten, die door de wonderbaerlijcke krachten der Cruyden de kranckheydt onses menschelijcken lichaems heeft willen ghenesen, ende ons midts dien van veele qualen ende onghevallen verlossen : in wiens handen ick u hier mede bevelen wil, Goedt-gunstighe Leser, wenschende dat den teghenwoordighen Cruydt-Boeck alle de ghene die hem in handen nemen sullen, nut ende aenghenaem magh wesen. In Leyden. 1618.